رهیافت مؤلف‌گرا در تفسیر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نویسنده

دکتری حقوق عمومی از دانشگاه تهران

چکیده

در تعیین معنای متون – از جمله متون حقوقی و قانون اساسی- سه رهیافت عمده‏ی مؤلف‏گرا، متن‏گرا و مفسرگرا قابل شناسایی‏اند. در این میان، مؤلف‏گرایی دیدگاهی است که قرن‏ها در اغلب نظام‏های حقوقی، نظریه‏ی مسلط تفسیری بوده و همچنان نیز در بسیاری از نظام‏های حقوقی – مانند ایران و آمریکا- کم‏وبیش مورد توجه است. معنای قانون اساسی در نظریه‏ی مؤلف‏گرا از مقاصد و منویات قانونگذار برمی‏خیزد. این نظریه در اصول فقه شیعه و همین‏طور نگاه اعضای شورای نگهبان به‏عنوان نظریه‏ی صحیح و رسمی تفسیر پذیرفته شده است. شاخه‏های گوناگونی چون قصدگرایی، غایت‏گرایی و تسلیم‏گرایی همه در اعتبار دادن به مقصود مؤلف مشترک‏اند و در مقام ارزیابی، کم‏و‏بیش نقاط مثبت و منفی این نظریه را دارند. پژوهش حاضر با بررسی شماری از منابع حقوق اساسی و نظریه‏های اندیشمندان علم اصول و فلسفه‏ی حقوق در پی معرفی دیدگاه تفسیری مؤلف‏گرا در تفسیر قانون اساسی با بیان گوشه‏ای از تاریخچه، ماهیت و اقسام آن و تأثیری است که بر نظام حقوقی کشور گذاشته است. ارزیابی این مقدمات، ایرادات جدی زبانی و غیرزبانی نظریه‏ی مؤلف‏محور را روشن می‏سازد.

 

کلیدواژه‌ها


  1. فارسی و عربی

    1. آقایی، کامران (1394)، مکتب‏های تفسیری در حقوق بر بنیاد هرمنوتیک حقوقی، تهران: میزان، چ دوم.
    2. اصلانی، فیروز و محمدی، رضا و اکبر طلابکی (1395)، «ضابطه‏مندی فهم، تطبیق و تفسیر قانون اساسی با تأکید بر ذیل اصل چهارم قانون اساسی»، فصلنامه‏ی دانش حقوق عمومی، سال پنجم، ش 15، صص 27 - 53.
    3. پروین، خیرالله (1395)، «درآمدی بر مفهوم و موازین عرف حقوق اساسی»، فصلنامه‏ی پژوهش‏های فقهی، دوره‏ی 12، ش 2، صص 229-255.
    4. جعفری تبار، حسن (1388)، فلسفه‏ی تفسیری حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، ویرایش دوم، چ اول.
    5. رازی اصفهانی، محمدتقی (بی‏تا)، هدایة المسترشدین فی شرح اصول معالم‏الدین، کتابخانه‏ی آنلاین شیعه (Ishia Books)،  ج 1.
    6. رشتی، حبیب‏الله (بی‏تا)، بدایع الافکار، مندرج در کتابخانه‏ی اینترنتی مدرسه‏ی فقاهت، ج 1، قابل دسترسی در  http://lib.eshia.ir/13094/1/183
    7. شهیدی، مهدی (1390)، تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران: مجد، چ هشتم، ج 1.
    8. صدر، سید محمدباقر (1422ق)، دروس فی علم الاصول، اعداد محسن غرویان و عبدالجواد ابراهیمی شاهرودی، قم: انتشارات دارالعلم، چ سوم، ج 1.
    9. -------------- (1395ق)، المعالم الجدیدة، نجف: کتاب‏فروشی النجاح، چ دوم.
    10. عمید زنجانی، عباس‏علی (1384)، فقه سیاسی، تهران: امیرکبیر، چ اول، ج 10 (اندیشه‏ی سیاسی در جهان اسلام معاصر).
    11. کاتوزیان، ناصر (1393)، فلسفه‏ی حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ پنجم، ج 3 (منطق حقوق).
    12. کیوانفر، شهرام (1390)، مبانی فلسفی تفسیر قانون، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ اول.
    13. لاریجانی، صادق (1382)، «فلسفه‏ی تحلیلی و علم اصول مباحث مقایسه‏ای»، فصلنامه‏ی پژوهش‏های اصولی، ش 2 و 3، صص 63- 100.
    14. لایکن، ویلیام جی (1392)، درآمدی به فلسفه‏ی زبان، ترجمه‏ی میثم محمدامینی، تهران: نشر هرمس، چ دوم.
    15. مظفر، محمدرضا (1392)، اصول الفقه، ترجمه‏ی محسن غرویان، قم: دارالفکر، چ دوازدهم، ج 1.
    16. موسی‏زاده، ابراهیم و مصطفی منصوریان (1393)، «رویکرد منشأگرایی در تفسیر قانون اساسی و آثار آن در رویه‏ی شورای نگهبان»، فصلنامه‏ی دانش حقوق عمومی، سال سوم، ش 8، صص 1- 21.
    17. واعظی، احمد (1386)، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‏ی اسلامی، چ چهارم.
    18. هاشمی، سید محمد (1384)، حقوق بشر و آزادی‏های اساسی، تهران: میزان، چ اول.

    ب) انگلیسی

    1. Barak, Aharon (2005), Purposive Interpretation in Law, Translated to English by Sari Bashi, New Jersey: Princeton University Press, First Published.
    2. Fallon, Richard H (2014), “Three Symmetries between Textualist and Purposivist Theories of Statutory Interpretation and Irreducible Roles of Values and Judgement within Both”, Cornel Law Review, Vol. 99, pp. 685- 34.
    3. Huscroft, Grant & Miller, Bradley (2011), The Challenge of Originalism Theories of Constitutional Interpretation, Cambridge: Cambridge University Press, First published.
    4. Kenneth R, Thomas (2011), “Selected Theories of Constitutional Interpretation”, Congressional Research Service:

    https://fas.org/sgp/crs/misc/R41637.pdf

    1. Soames, Scott (2013), “Deferentialism: A Post–originalist Theory of Legal Interpretation”, Fordham Law Review, Vol. 82, Issue 2, pp. 597- 617.
    2. Treanor, William Michael (2007), “Taking Text Too Seriously: Modern Textualism, Original Meaning, and the Case of Amar's Bill of Rights”, Michigan Law Review, Vol. 106: 487, December 2007, pp. 487- 543.