سیاست‌های کلی اصل 44؛ بازنگری غیررسمی قانون اساسی یا استفاده از ظرفیت اصل 44

نویسندگان

1 استادیار دانشکده‌ی معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق(ع)

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

تغییر غیررسمی قانون اساسی فرایندی است که در آن مفهوم و محتوا، بدون تغییر متن قانون، دستخوش تغییر می‌شود. این فرایند که ممکن است آگاهانه یا غیرآگاهانه و در نتیجه‌ی رفتارهای مقامات و نهادهای حکومتی واقع شود، قانون اساسی را بدون طی شدن فرایند رسمی بازنگری تغییر می‌دهد و در واقع، به نقض آن منجر می‌شود.
یکی از مواردی که شائبه‌ی تغییر قانون اساسی را خارج از فرایند مقرر در اصل 177 پدید آورده، سیاست‌های کلی اصل 44 ابلاغی مقام رهبری است؛ چه‌ اینکه در نتیجه‌ی ابلاغ این سیاست‌ها تغییرات مهمی در نحوه‌ی سرمایه‌گذاری، مالکیت و مدیریت موارد صدر اصل 44 پدید آمده است.
این نوشتار درصدد است با رویکردی تحلیلی نسبت‌ میان سیاست‌های کلی اصل 44 را با مفاد اصل 44 بررسی کند و به این پرسش پاسخ دهد که آیا قانون اساسی از طریق این سیاست‌ها دچار تغییر و بازنگری شده است یا خیر.
توجه توأم به مفاد صدر و ذیل اصل 44، توجه به محتوای سیاست‌های کلی، تحول‌پذیری اصل 44 از منظر قانونگذار اساسی، امکان‌پذیر بودن واگذاری موارد صدر اصل به بخش غیردولتی حتی پیش از ابلاغ سیاست‌ها و دیگر شواهد و قراین، همگی اثبات‌ می‌کنند که سیاست‌های مزبور مطابق با قانون اساسی و در راستای ذیل اصل 44 بوده‌اند.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی

اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، تهران: اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول، ج 3.
اسماعیلی، محسن و سید محمدمهدی غمامی (1389)، «مطالعه‌ی تطبیقی نظام حقوقی رقابت در ایران و فرانسه»، پژوهشنامه‌ی حقوق اسلامی، سال یازدهم، ش 2، صص 153-188.
اسماعیلی، محسن و هادی طحان‌نظیف (1387)، «تحلیل ماهیت نهاد سیاست‌های کلی نظام در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، دوفصلنامه‌ی معارف اسلامی و حقوق، دوره‌ی‌ 9، ش 28، صص 93-127.
پژوهشکده‌ی شورای نگهبان (1394)، اصول قانون اساسی در پرتو نظرات شورای نگهبان (1394-1359)؛ اصول 1 تا 55 قانون اساسی، تحقیق و تدوین محمد فتحی و کاظم کوهی اصفهانی، تهران: پژوهشکده‌ی شورای نگهبان، ج 1.
تیلا، پروانه (1384)، «تحلیل چارچوب نظری بازنگری در قانون اساسی»، مجله‌ی حقوق اساسی، ش 5، صص 53-80.
شعبانی، قاسم (1386)، حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران، تهران: اطلاعات، چ بیست‌ونهم.
عطایی، امید (1389)، مروری بر روند تهیه و تصویب قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، چ اول.
قاسمی، داود و راویه ذکریایی (1392)، خرید و فروش اموال دولتی و عمومی، تهران: میزان، چ اول.
قاضی،‌ ابوالفضل (1384)، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: میزان، چ بیست‌وچهارم.
کنعانی، محمدطاهر (1387)، تملک اموال عمومی و مباحات، تهران: میزان، چ اول.
محقق داماد یزدی، سید مصطفی (1406ق)، قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چ دوازدهم، ج 1.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1385)، مجموعه نظریات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی (دوره‌ی چهارم) خرداد 1371 تا خرداد 1375، تهران: دادگستر، چ اول.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1389)، مجموعه نظرات تفسیری و مشورتی شورای نگهبان «در خصوص اصول قانون اساسی به انضمام استفساریه‌ها و تذکرات» 1359-1388، تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان،چ دوم، ویرایش اول.
منتظرى نجف‌آبادى، حسین‌على (1409ق)، مبانى فقهى حکومت اسلامى، ترجمه‌ی محمود صلواتى و ابوالفضل شکورى، قم: مؤسسه‌ی کیهان، چ اول، ج 7.
منصوریان، مصطفی (1394)، «اصلاح قانون اساسی»، گزارش پژوهشی پژوهشکده‌ی شورای نگهبان، شماره‌ی مسلسل 13940132.
منصوریان، مصطفی (1394)، «شرح مبسوط اصل 44 قانون اساسی»، گزارش پژوهشی پژوهشکده‌ی شورای نگهبان، شماره‌ی مسلسل 13940064.
مهرپور، حسین (1391)، مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران:‌ دادگستر، چ سوم.
نجفی‌اسفاد، مرتضی و فرید محسنی (1388)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی، چ هشتم.
نظری‌آباد، مریم و امید عطایی (1386)، «تحلیلی بر سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی و مقایسه‌ی لایحه‌ی قانونی اجرای این سیاست‌ها با مصوبات کمیسیون ویژه‌ی سیاست‌های کلی اصل 44 مجلس شورای اسلامی»، گزارش پژوهشی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره‌ی مسلسل 8506.
هاشمی، سید محمد (1369)، «بررسی تطبیقی و موضوعی بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مجله‌ی تحقیقات حقوقی، ش 8، صص 151-228.
هاشمی، سید محمد (1388)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، چ نهم، ج 1.
یزدی، محمد (1375)، قانون اساسی برای همه، تهران: امیرکبیر، چ اول.

ب) لاتین

 
Albert, Richard (2014) [a], "Constitutional Amendment by Constitutional Desuetude", American Journal of Comparative Law, vol. 62, pp. 641-686.
Albert, Richard (2014) [b] "Constitutional Disuse or Desuetude: The Case of Article V." Boston University Law Review, vol. 94, pp. 1029-1081.