مفهوم‌شناسی «تعزیرات منصوص شرعی» با تأکید بر نظرهای شورای نگهبان

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه قم

چکیده

تعزیر منصوص شرعی که به‌‌تبع ایرادهای شورای نگهبان، در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 تأسیس یافت، به‌‌دلیل عدم تعریف آن توسط قانونگذار تاکنون تفاسیر مختلفی به خود دیده است. با توجه به اینکه شورای نگهبان به‌منظور رفع برخی ایرادات شرعی، موجب وضع این تأسیس شده و توجه به مقصود وی از این تأسیس سبب ارائه‌ی تفسیر صحیح از آن می‌شود، در این پژوهش پس از بررسی، توصیف و تحلیل اسناد، منابع و پژوهش‌های مربوط و همچنین مشروح مذاکرات شورای نگهبان، تفسیر صحیح این مفهوم که همان نظر شورای نگهبان است، تبیین شده و افزون‌بر آن با تطبیق با سیاست کیفری اسلام در این خصوص، ضرورت تأسیس آن ارزیابی می‌شود. نتایج این بررسی‌ها حاکی از آن است که منظور از تعزیر منصوص شرعی، مواردی است که در روایات برای آن، تعزیر جعل شده است؛ اعم از اینکه میزان آن مقدر (معین) باشد یا به‌طور اطلاق به تعزیر حکم شده باشد. همچنین بررسی سیاست کیفری اسلام در این خصوص نشان می‌دهد که عدم تأسیس این‌گونه‌ تعزیر در قانون مجازات اسلامی، مواد مربوط را با ایرادی مواجه نمی‌ساخت و در مقابل، شمول نهادهای پیش‌بینی‌شده‌ی این قانون بر کلیه‌ی تعزیرات، در راستای سیاست کیفری اسلام در این خصوص بوده است.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی و عربی
ابن‌منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمدبن مکرم (1414ق)، لسان‌العرب، بیروت: دارالفکر لطباعه و النشر و التوزیع.
برهانی، محسن و مریم نادری‌فرد (1394)، «تعزیرات منصوص شرعی؛ مفهوم فقهی و مصادیق قانونی»، پژوهش حقوق کیفری، سال سوم، ش دهم، صص 89-112.
پژوهشکده‌ی شورای نگهبان (1392)، قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در پرتو نظرات شورای نگهبان، تهران: پژوهشکده‌ی شورای نگهبان.
پژوهشکده‌ی شورای نگهبان،‌ مشروح مذاکرات شورای نگهبان، تهران: پژوهشکده‌ی شورای نگهبان، جلسات 8/7/1388؛ 15/7/1388؛ ‌20/8/1388 و 28/9/1388، در دست انتشار.
تبریزی، میرزا جواد (1417ق)، أسس الحدود و التعزیرات، قم: انتشارات مهر.
حائری طباطبایی، سید علی‌بن محمد (1418ق)، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
حر عاملی، محمدبن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل ‌الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع).
حسینی حلبی، حمزه‌بن‌ علی بن زهره (ابن زهره)، (1417ق)، غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع‌، قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
حسینی، سید محمد (1387)، «حدود و تعزیرات (قلمرو، انواع، احکام)»، فصلنامهی حقوق، مجلهی دانشکدهی حقوق و علوم سیاسی، دوره‌ی 38، ش 1، صص 145-125.
حسینی، سید محمد (1389)، «مجازات بازدارنده: اشکالات نظری و مشکلات عملی»، فصلنامهی حقوق، مجلهی دانشکدهی حقوق و علوم سیاسی، دوره‌ی 40، ش 2، صص 139-158.
حلّى عجلی، محمدبن احمد ابن ادریس (ابن ادریس)‌ (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى‌، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم‌.
حلّی سیوری، مقدادبن عبدالله (فاضل مقداد) (1403ق)، نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه، قم: انتشارات کتابخانه‌ی آیت‌‌الله مرعشی نجفی (ره).
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن، لبنان: دارالعلم.
رحمانیان، حامد و محمدجعفر حبیب‌زاده (1392)، «معیار تفکیک حدود غیرمذکور از تعزیرات منصوص در قانون مجازات اسلامی1392»، مجلهی حقوقی دادگستری، سال هفتادوهفتم، ش 84، صص 103-123.
زراعت، عباس (1393)، شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی 1392، تهران: جاودانه، ج 1.
ساریخانی، عادل و روح‌الله اکرمی سراب (1393)، «بررسی فقهی حقوقی تعزیرات با تأکید بر قانون مجازات اسلامی مصوب 1392»، پژوهشنامه‌ی حقوق کیفری، سال پنجم، ش 2، صص 139-162.
طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء آلاثار الجعفریه.
عاملى، زین‌الدین بن على (شهید ثانى)‌ (1413ق)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام‌، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة‌.
عاملی، محمدبن مکی (شهید اول) (بی‌تا)، القواعد و الفوائد، قم: انتشارات مفید.
فاضل لنکرانی، محمد (1422ق)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله- الحدود، قم: مرکز فقهی ائمه‌ی اطهار (ع).
کعبی، عباس (1383)، «تطبیق نظام حقوقی اسلام و حقوق وضعی معاصر(2)»، فصلنامهی فقه اهل بیت (ع)، سال دهم، ش 37، صص 95-137.
مجلسی اصفهانی، محمدباقر بن محمد تقی (بی‌تا)، حدود و قصاص و دیات، تهران: مؤسسه‌ی نشر آثار اسلامی.
محقق حلّی، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌، قم: مؤسسه‌ی اسماعیلیان.
محقق داماد، سید مصطفی (1387)، قواعد فقه،‌ بخش جزایی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1363)، «تحلیلی پیرامون مسئله‌ی تعزیرات در اسلام»، مجلهی نور علم، ش 5، صص 63-69.
مکارم شیرازی، ناصر (1383)، تعزیر و گستره‌ی آن، قم: مدرسه‌ی امام علی‌ بن ابی‌طالب (ع).
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1427ق)، فقه الحدود و التعزیرات، قم: مؤسسۀ النشر لجامعه المفید رحمه‌الله، ج 1.
موسوی خمینی، روح‌الله (1378)، صحیفه‌ی امام، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ج 19.
هاشمی شاهرودی، سید محمود، (1378)، بایسته‌های فقه جزا، تهران: میزان.
ب) پایگاه اینترنتی
پایگاه اینترنتی معاونت حقوقی قوه‌ی قضاییه قابل دسترسی در نشانی زیر:
http://yon.ir/wg88