تحلیل ماهیت و نظام حقوقی حاکم بر تعهدات دولت در میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد حقوق عمومی دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، امروزه بخش مهمی از حقوق قانونی بشری و شهروندی را در سطح ملی و بین‏المللی تشکیل می‏دهد که می‌توان مصادیق آن را در تخصصی‌ترین معاهده‌ی بین‌المللی در این زمینه، یعنی میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مشاهده کرد. این حقوق در قوانین اساسی بیشتر کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران، وارد شده و دولت‌ها را در برابر این دست از ادعاهای شهروندان مکلف کرده است. این حقوق و تعهدات دولت نسبت به آن‌ها همواره در مقابل حقوق مدنی و سیاسی قرار می‏گیرد و از جهات مختلف با آن‌ها مقایسه می‏شود. اما بر خلاف حقوق مدنی و سیاسی، انتقادهای بسیاری با رویکردهای مختلف ایدئولوژیک، فلسفی و حقوقی به شناسایی و تضمین آن‌ها وارد و در تعهد دولت‌ها در قبال آن‌ها به شکل‌های گوناگون تردید می‌شود. مسئله‌ی این مقاله، تعیین ماهیت تعهدات دولت در مقابل این حق‏ها و تبیین رژیم حقوقی حاکم بر آن‌ها در میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است که به روش توصیفی و تحلیلی بررسی شده است. حاصل آنکه اگرچه ویژگی‎های ماهوی این تعهدات، آن‌ها را به تکالیفی سست بدل می‎سازد، با ساخت رژیم حقوقی محکم بر اعمال آن‌ها، می‎توان به تضمین آن‌ها قوت بخشید. با اینکه در قانون اساسی بسیاری از ویژگی‌های ماهوی این تعهدات قابل شناسایی است، به رژیم حقوقی حاکم بر آن‌ها در مقایسه با میثاق توجه کمتری شده است.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی
 اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول، ج 1.
راسخ، محمد (1392)، «نظریه‌ی حق»، حق و مصلحت، تهران: نی، ج 2، صص 241-290.
راسخ، محمد و مهناز بیات‎کمیتکی (1392)، «مفهوم مصلحت عمومی»، حق و مصلحت، تهران: نشر نی، ج 2، صص 555-575.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1389)، مجموعه نظریات شورای نگهبان، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست جمهوری، چ دوم.
 
ب) لاتین
 
Berlin, Isaiah(1971), “Two Concepts of Liberty” in Four Essays on Liberty, Oxford university press, 2 edition.
Betiz, Charles.R(1981), “Economic Rights and Distributive Justice in Developing Societies”, in World Politics, Vol.33, No.3, pp.321-346.
Cranston, Maurice(1973), What are human rights, NewYork, Taplinger Publishing, 1 edittion.
Office of the United Nations(2008), Frequently Asked Questions on Economic, Social and Cultural Rights, Switzerland: United Nations Office at Geneva.
Trimiew, Darryl M.(1997), God Bless the Child That's Got Its Own: The Economic Rights Debate (Volume 89 of AAR Academy Series, Issue 89 of American Academy of Religion academy series), Oxford University Press.
Trubek, David.M(1984), "Economic, Social and Cultural Rights in the Third World: Human Rights Law and Human Needs Programs", in Theodor Meron, Human Rights in International Law: Legal and Policy Issues (Oxford: Clarendon Press), pp. 205‐271.
 
ج) اسناد بین‌المللی
E/1991/23, General Comment3
E/1992/23, General Comment4
E/1998/22, General Comment7
E/C.12/1999/4, General Comment11
E/C.12/1999/5, General Comment12
E/C.12/1999/10, General Comment13
E/C.12/2000/4, General Comment14
E/C.12/2002/11, General Comment15
E/C.12/2005/4, General Comment16
E/C.12/GC/17, General Comment17
E/C.12/GC/18, General Comment18
E/C.12/GC/19, General Comment19
E/C.12/GC/20, General Comment20
E/C.12/GC/21, General Comment21
E/C.12/GC/22, General Comment22
E/C.12/GC/23, General Comment23
CCPR/C/21/Rev.1/Add. 13, General Comment31
CCPR General Comment6
CCPR/C/GC/35, General comment35
A/CONF. 32/41 (1968)
A/CONF.157/23 (1993)
E/CN.4/1987/17, The Limburg Principles on the Implementation of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights.