جایگاه حقوقی تفسیر رسمی قانون اساسی در مقایسه با متن قانون اساسی با تأکید بر نظام حقوقی ایران

نویسنده

دانش‌آموخته‌ی دوره‌ی دکتری حقوق عمومی پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

کارکرد درست نظام سلسله‌مراتب هنجارهای حقوقی مستلزم درک دقیق تقدم و تأخر رتبی هنجارهای حقوقی در منظومه‌ی حقوق است. تفسیر رسمی قانون اساسی در زمره‌ی مهم‌ترین هنجارهای حقوقی است. جایگاه این نوع تفسیر قانون اساسی فراتر از قوانین عادی و سایر مقررات مادون قوانین عادی است؛ اما پرسش مهمی که مغفول مانده، چیستی جایگاه حقوقی تفسیر رسمی قانون اساسی در مقایسه با خود قانون اساسی است. الزام‌آور بودن و اعتبار تفاسیر رسمی قانون اساسی، اغلب موجب تلقی جایگاهی برابر با متن قانون اساسی برای تفسیر این قانون شده است. در این تحقیق با رویکردی تحلیلی و استدلالی، برخی ویژگی‌های تفسیر رسمی قانون اساسی با ویژگی‌های متناظر در قانون اساسی مقایسه شده‌ است. این مقایسه مبین تفاوت‌های آشکار و مهم بین تفسیر رسمی قانون اساسی و متن این قانون است که نتیجه‌ی این تفاوت‌ها، احراز جایگاهی فرودین برای تفسیر رسمی قانون اساسی نسبت به متن این قانون در سلسله‌مراتب هنجارهای حقوقی است.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی و عربی
 ابوالحمد، عبدالحمید (1360)، «مسئله‌ی سلسله‌مراتب قوانین در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران»، نشریه‌ی دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی، ش 22، صص 19-40.
اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی(1364)، راهنمای استفاده از صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، تهران: اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول.
اردان، فیلیپ (1389)، نهادهای سیاسی و حقوق اساسی، ترجمه‌ی رشید انصاریان، اهواز: دانشگاه شهید چمران، چ اول.
تروپه، میشل (1390)، فلسفه‌ی حقوق، ترجمه‌ی مرتضی کلانتریان، تهران: آگه، چ دوم.
جعفری ندوشن، علی‌اکبر (1385)، بررسی تطبیقی کارویژه‏های شورای نگهبان در ایران،‏ فرانسه و آمریکا، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ اول.
جعفری، محمدحسین (1392)، اصول حاکم بر تفسیر قانون اساسی در ایران و آمریکا، تهران: مجد، چ اول.
خلف‏رضایی، حسین (1393)، «رویکردهای تفسیر قانون اساسی با نگاهی به نظریات شورای نگهبان»، دانش حقوق عمومی، ش 7، صص 73-93.
دانش‏پژوه، مصطفی (1391)، قلمرو اجرا و تفسیر قواعد حقوقی، قم: جنگل، چ اول.
دبیرنیا، علیرضا (1393)، قدرت مؤسس کاوشی در مبانی حقوق اساسی مدرن، تهران: شهر دانش، چ اول.
زرنگ، محمد (1384)، سرگذشت قانون اساسی در سه کشور ایران،‌ فرانسه و آمریکا، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ اول.
سلیمان، اشرف ابراهیم (2015)، مبادی القانون الدستوری (دراسة موجزة عن القانون الدستوری و النظم السیاسیة)، قاهره: المرکز القومی للاصدارات القانونیة.
شعبانی، قاسم (1386)، حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران، تهران: اطلاعات، چ بیست‌ونهم.
عباسی، بیژن (1383)، «تمایز قوه‌ی مؤسس و قوای تأسیسی»، حقوق اساسی، ش 3، صص 91-104.
علم‌الهدی، سید حجت‌الله (1394)، تضمین اجرای قانون اساسی، مطالعه‌ی تطبیقی در حقوق ایران و آمریکا، رساله‌ی دکتری حقوق عمومی، تهران: دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
عمید زنجانی، عباسعلی (1387)، مبانی حقوق اساسی، تهران: مجد، چ اول.
عمید زنجانی، عباسعلی (1384)، حقوق اساسی تطبیقی، تهران: میزان، چ اول.
قاضی، سید ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، چ دوازدهم.
قاضی، سید ابوالفضل (1375[الف])، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: دادگستر، چ دوم.
قاضی، سید ابوالفضل (1375[ب])، گفتارهایی در حقوق عمومی، تهران: دادگستر، چ اول.
قیاسی، جلال‏الدین (1379)، روش تفسیر قوانین کیفری، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیه‌ی قم، چ اول.
کاتوزیان، ناصر (1374)، مقدمه‌ی علم حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ بیستم.
کاتوزیان، ناصر (1382)، «گذری بر تدوین اولین پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، حقوق اساسی، ش 1، صص 115-139.
کاتوزیان، ناصر (1387)، کلیات حقوق نظریه‌ی عمومی، تهران:‌ شرکت سهامی انتشار، چ سوم.
کدخدائی، عباسعلی (1382)، «ضرورت پاسداری از قانون اساسی و حقوق شهروندان»، کتاب نقد، ش 28، صص 222-236.
گرجی، علی‌اکبر (1388)، در تکاپوی حقوق اساسی، تهران:‌ جنگل، چ اول.
لطفی، اسدالله (1391)، حقوق اساسی و ساختار نظام جمهوری اسلامی ایران، تهران: جنگل، چ دوم.
مجیدی، محمدرضا (1389)، آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران)، قم: دفتر نشر معارف، چ اول.
مدنی، سید جلال‌الدین (1376)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سروش، چ دوم، ج 4.
مدنی، سید جلال‌الدین (1389)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران،‌ تهران: پایدار، چ پانزدهم.
مشروح مذاکرات شورای نگهبان (دوره‌ی اول سال 1360) (1390)، تهران: معاونت تدوین تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست جمهوری، چ اول.
معین‌فرد، محمدرضا (1385)، سیر تدوین و تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ اول.
نجفی اسفاد، مرتضی و فرید محسنی (1388)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: الهدی، چ هشتم.
ورعی، سید جواد (1386)، مبانی و مستندات قانون اساسی، قم: دبیرخانه‌ی مجلس خبرگان رهبری، چ اول.
وفادار، علی (1382)، حقوق اساسی و تحولات سیاسی، تهران: وفادار، چ سوم.
ویژه، محمدرضا (1388)، «تأملی بر سلسله‌مراتب هنجارها در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران»، راهبرد، ش 50، صص 5-38.
هاشمی، سید محمد (1381)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، چ ششم، ج 2.
یزدی، محمد (1375)، قانون اساسی برای همه، تهران:‌ امیرکبیر، چ اول.
ب) قوانین و مقررات
آیین‌نامه‌ی داخلی شورای نگهبان مصوب 22/4/1379.
آیین‌‌نامه‌ی داخلی مجلس بررسی نهایی قانون اساسی مصوب 31/5/1385.
قانون اساسی جمهوری پنجم فرانسه مصوب 1958م.
ج) لاتین
 
Barak, Aharon, (2005), Purposive interpretation in law, Princeton University Press.
Boyce, Bret, (1998), “Originalism and the Fourteenth amendment”, Wake Forest Law Review, Vol 33.
Dixon, Rosalind, (2011), Constitutional amendment rules: A comparative perspective, Comparative Constitutional Law, edited by Tom Ginsburg and Rosalind Dixon, Edward Elgar Publishing.
Marmor, Andrei, (2005), Interpretation and Legal Theory, Second edition, Hart Publishing.
Perry, Michael J, (1996), the constitution in the courts: Law or Politics?, New York: Oxford University Press.
Raz, Joseph, (2009), Between Authority and Interpretation: On the Theory of Law and Practical Reason, Oxford University Press.
Raz, Joseph, (1998), On the Authority and Interpretation of Constitutions: Some Preliminaries, in Alexander, Larry (ed.), “Constitutionalism: Philosophical Foundations” Cambridge University Press.
Sunstein, Cass .R and Vermeule, Adrian, (2002), “Interpretation and Institutions”, Journal of Law and Economics, No 156.
Wolcher, Louis, E, (2006), “A Philosophical Investigation In Two Methods Of Constitutional Interpretation In The United States And The United Kingdom”, Virginia Journal Of Social Policy And The Law, vol 13.