رویکرد تفسیری شورای نگهبان به قانون اساسی در دوره‌ی نخست فعالیت

نویسندگان

1 استادیار دانشکده حقوق دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه امام صادق (ع)

3 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران

چکیده

در هر نظام حقوقی، تفسیر قوانین و به­ویژه قانون اساسی برای پاسخگویی به مسائل و ابهامات پیش‌آمده در اجرای قانون، ضروری و اجتناب‌ناپذیر است؛ اما نهادهای مفسر، در طول حیات تفسیری خود همواره از رویکرد واحد تفسیری پیروی نکرده­اند. این امر که مرجع صالح در تفسیر یک قانون بر اساس چه رویکرد تفسیری اقدام به تفسیر می­کند، بسیار مهم است، زیرا در هر رویکرد تفسیری، ابزار تفسیری و نتیجه‌ی حاصل از تفسیر، متفاوت خواهد بود. به موجب اصل 98 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، شورای نگهبان مرجع تفسیر رسمی و لازم­الاتباعِ قانون اساسی است.
سؤال مهمی که در این زمینه مطرح می­شود این است که این شورا چه رویکردی را در تفسیر قانون اساسی اتخاذ کرده است. مقاله‌ی پیش رو در پاسخ به این پرسش، با شیوه­ای توصیفی- تحلیلی، بر نظرهای «تفسیری» دوره‌ی نخست فعالیت شورا متمرکز شده است. با تحلیل و بررسی نظرهای تفسیری شورای نگهبان در این دوره، می‌توان گفت هرچند این نهاد از رویکرد واحدی در تفسیر قانون اساسی متأثر نبوده، اما تأثیرپذیری وی از رویکرد متن‌گرایی و تفسیر با نظر به مدلول الفاظ قانون اساسی نسبت به سایر رویکردها بیشتر بوده است.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی
آیین‌نامه‌ی داخلی شورای نگهبان، مصوب 22/4/1379.‌
ابواللیل، ابراهیم و محمد الالفی (1986م)، المدخل الی نظریة القانون و نظریة العقد، بیروت: دانشگاه کویت.
احمد، محمدشریف (1979م)، نظریة تفسیر النصوص المدنیة، بغداد: جامعة بغداد.
اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی(1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی،تهران: اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول.
انصاری، باقر (1387)، نقش قاضی در تحول نظام قضایی، تهران: میزان.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1414ق)، لسان‌العرب، بیروت: دارصادر، چ سوم.
جاوید، محمدجواد (1391)، روش تحقیق در علم حقوق (به زبان ساده)، تهران: مخاطب.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1368)، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، چ چهارم.
دانش‌پژوه، مصطفی (1389)، مقدمه‌ی علم حقوق (با رویکرد به حقوق ایران و اسلام)، تهران: ‌سمت، چ دوم.
دیلمی، احمد (1382)، بایسته‌های تفسیر قوانین، قم: دانشگاه قم.
صانعی، پرویز (1381)، حقوق و اجتماع، تهران: طرح نو.
فاورو، لویی (1389)، دادگاه‌های قانون اساسی، ترجمه‌ی علی‌اکبر گرجی اَزَندَریانی، تهران: جنگل.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1358 و اصلاحات 1368.
قافی، حسین و سعید شریعتی (1389)، اصول فقه کاربردی، تهران: میزان، چ پنجم، ج1.
قیاسی، جلال‌الدین (‌1379)، روش تفسیر قوانین کیفری، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
کاتوزیان، ناصر (1385)، مقدمه‌ی علم حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ چهل‌ونهم.
مجموعه‌ی اساسی (مشتمل بر نظرات تفسیری و مشورتی شورای نگهبان)(1391)، تهران: معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین ریاست جمهوری، چ دوم.
مدنی، جلال­الدین (1377)، حقوق بین­الملل عمومی، تهران: پایدار، چ دوم، ج1.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1389)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی (دوره‌ی اول)، تهران: معاونت تدوین تنقیح و انتشار قوانین و مقررات ریاست جمهوری.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1381)، مجموعه نظرات شورای نگهبان تفسیری و مشورتی در خصوص اصول قانون اساسی، تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
مرمور، آندره (1390)، تفسیر و نظریه حقوقی، ترجمه‌ی محمدحسین جعفری و مهسا شعبانی، تهران: مجد.
مزارعی، غلامحسن (1390)، تحلیل و مطالعه‌ی آرای تفسیری شورای نگهبان در پرتو نظریه‌ها و اصول تفسیر قانون اساسی، رساله‌‌ی دکتری، استاد راهنما: سید محمد هاشمی، دانشگاه شهید بهشتی.
مصطفی‌زاده، فهیم (تدوین و تنقیح) (1390)، مشروح مذاکرات شورای نگهبان دوره‌ی اول سال 1360، تهران: معاونت حقوقی ریاست جمهوری.
مظفر، محمدرضا (1385)، اصول فقه، ترجمه‌ی محسن غرویان، قم: دارالفکر، چ پنجم، ج1.
مظفر، محمدرضا (1384)، اصول فقه، ترجمه‌ی‌ علی شیروانی و محسن غرویان، قم: دارالفکر، چ سوم، ج2.
منصور، محمدحسین (1995م)، المدخل الی القانون(الکتاب الاول: القاعدة القانونیة بیروت: دارالنهضة العربیة.
میرعباسی، باقر (1376)، حقوق بین‌الملل عمومی، تهران: دادگستر، ج 1.
نیکوگفتار صفا، حمید (1387)، «رویکردهای تفسیر قانون اساسی در ایران و آمریکا»، معارف اسلامی و حقوق، سال نهم، ش 2، صص 193-247.
هاشمی، سید محمد (1387)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، چ بیستم، ج 2.
ب) لاتین
 
Barak, Aharon (2005), Purposive interpretation in law, Princeton University Press.
Barnett, Randy E.(1999), An Originalism for Non-originalists, Loyola Law Review, no 4, winter.
Barrain, Raymond (1967), Dictionaire de droit, L.G.D.J.
Brest, Paul (1980), Misconceived Quest for the Original Understanding, 60 B.U. L. Rev. 204.
Dworkin, Ronald (1978), Law's Empire, Harvard university press.
Eskridge, William N, JR.(1986–1987) Dynamic Statutory Interpretation,135 University Of Pennsylvania Law Review.
Jesser, Merrian And Andre Mura (2009), Constitutional Interpretation, InEncyclopedia Of The United States Constitution, New York.
Scalia ,Antonin (1997) A matter of interpretation: federal courts and the law, edited by Amy Gutmann, Princeton University Press.
Strauss, David. A (2010),The Living constitution, oxford university press.
 
ج) پایگاه­های اینترنتی
http://plato.stanford.edu
www.shora-gc.ir