بررسی و تحلیل اصل 75 قانون اساسی و محدودیت قانونگذاری مجلس

نویسندگان

1 دانشگاه تهران، دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی، گروه حقوق عمومی

2 دانش‌آموخته‌ی دوره‌ی دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران

چکیده

اصل 75 ق.ا.ج.ا.ا، از جمله اصول کاربردی قانون اساسی است که صلاحیت تقنینی مجلس را تحدید می‌کند و به نمایندگان مجلس شورای اسلامی اجازه‌ی مطرح کردن طرح‌ها و پیشنهادهایی را که موجب کاهش درآمد عمومی یا افزایش هزینه‌ی عمومی می‌شود، بدون اینکه منبع مشخصی را برای تأمین آن مشخص کند، نمی‌دهد. اگرچه این اصل در ظاهر روشن و گویا به‌نظر می‌رسد، در عرصه‌ی اجرا ابهام‌های فراوانی دارد و در طول سال‌های اجرای آن، سؤالات فراوانی در خصوص حوزه‌ی عملکرد مجلس در اجرای این اصل مطرح شده و همواره محل مناقشه و اختلاف میان مجلس و شورای نگهبان از یک سو و مجلس و قوه‌ی مجریه از سوی دیگر بوده است. ازاین‌رو در پاسخ به پرسش بنیادین نوشتار حاضر که حدود صلاحیت مجلس شورای اسلامی در اجرای اصل 75 قانون اساسی چیست؟ تلاش شده است با تکیه بر اسناد و متون قانونی و با ابزار تحلیل محتوا، حدود و ثغور اصل 75 و عملکرد مجلس در اجرای آن بررسی شود. چنانکه یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، مجلس حق پیشنهاد و تصویب طرح‌های خلاف اصل 75 را ندارد، ولی با توجه به خلأ قانونی موجود در صورت تصویب چنین طرحی و ایراد شورای نگهبان بدان، به موجب نظر تفسیری شورای نگهبان قابلیت ارجاع آن به مجمع تشخیص مصلحت وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی
اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول، ج 2.
 حبیب‌زاده، توکل و حمیدرضا نیکوگفتارصفا (1387)، «مراجع تفسیر قانون اساسی در ایران و آمریکا»، پژوهشنامه‌ی حقوق اسلامی، دوره‌ی نهم، ش 27، صص 155-193.
دشمن زیاری، اسفندیار (1389)،فرایند بودجه: تنظیم، تصویب، اجرا و کنترل، تهران: مؤسسه‌ی کتاب مهربان نشر، چ اول.
رستمی، ولی (1395)، مالیه‌ی عمومی، تهران: میزان، چ چهارم.
رنجبری، ابوالفضل و علی بادامچی (1385)، حقوق مالی و مالیه‌ی عمومی، تهران: مجد، چ هفتم.
ساعدوکیل، امیر و پوریا عسگری (1383)، قانون اساسی در نظم حقوقی کنونی، تهران: مجد.
شبیری‌نژاد، علی‌اکبر (1386)، بودجه‌ریزی در ایران: حقوق قوه‌ی مقننه در بررسی و رأی به بودجه، تهران: دفتر مطالعات برنامه و بودجه‌ی مرکز پژوهش‌‌های مجلس شورای اسلامی، چ اول.
عراقی، سید حسین (1380)، کنکاشی در قوانین مالی و محاسباتی کشور، تهران: پژوهشکده‌ی امور اقتصادی.
فرزیب، علیرضا (1387)، بودجه‌ریزی کاربردی در ایران، تهران: شرکت تعاونی کارآفرینی فرهنگ و هنر، چ اول.
قاضی شریعت‌پناهی، ابوالفضل (1375)، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: دادگستر.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1358.
قانون اساسی فرانسه مصوب 1958.
قلی‌زاده، رحمان‌قلی (1391)، نظام بودجه‌ریزی در ایران (نظریه و عمل)، تهران: چاپار، چ اول.
گروه نویسندگان (1391)، نقش در حال تحول پارلمان‌ها در فرآیند بودجه، ترجمه‌ی افشین خاکباز، تهران: دفتر مطالعات برنامه و بودجه مرکز پژوهش‌‌های مجلس شورای اسلامی، چ اول.
لاینرت، یان (1387)، بودجه‌ریزی در جهان: چارچوب حقوقی نظام‌های بودجهریزی (مطالعهی تطبیقی)، ترجمه‌ی افشین خاکباز، تهران: دفتر مطالعات برنامه و بودجه‌ی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، چ اول.
مزارعی، غلامحسن (1390)، «ساختارگرایی در تفاسیر شورای نگهبان از قانون اساسی ج.ا.ا»، فصلنامه‌ی اطلاع‌رسانی حقوقی، سال هفتم، ش 26.
موسی‌زاده، ابراهیم (1390)، دادرسی اساسی در جمهوری اسلامی ایران: اصول قانون اساسی در پرتو نظرات شورای نگهبان (1389-1359)، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات ریاست جمهوری.
مهرپور، حسین (1387)، مختصر حقوق اساسی ایران، تهران: دادگستر، چ اول.
نبی‌لو، حسین (1386)، «بررسی نحوه‌ی تعامل قوه‌ی مجریه و مقننه در بودجه‌ریزی»، فصلنامه‌ی اطلاع‌رسانی حقوقی، ش 12.
ورعی، سید جواد (1385)، مبانی و مستندات قانون اساسی جمهوری اسلامی به روایت قانونگذار، قم: انتشارات دبیرخانه‌ی مجلس خبرگان رهبری.
هاشمی، سید محمد (1381)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، چ ششم، ج 2.
ب) لاتین
 
Huber, John D. (1996), Rationalizing Parliament, Legislative Institutions, and Party Politics in France, Cambridge: Cambridge University Press.
Labonte, Marc(2011), Reducing the Budget Deficit: Policy Issues, Diane Publishing.
National Assembly, Financial Inadmissibility: Article 40 of the Constitution,File n°39 ,February 2011, http://www.assemblee-nationale.fr/english/synthetic_files/file-39.asp
Robertson Ferguson, Margaret (2006), The Executive Branch of State Government: People, Process, and Politics, ABC-CLIO.
 
ج) پایگاه­های اینترنتی
http://yon.ir/sedayeshia
http://yon.ir/96Ah