رویه‌ی شورای نگهبان درخصوص اصول و ضوابط حاکم بر ابتکار قانون

نویسندگان

1 استاد دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران

چکیده

تبیین و بررسی اصول و ضوابط مستنبط از رویه‌ی شورای نگهبان در زمینه‌ی ابتکار قانون، علاوه‌بر ثمرات نظری،‌ می‌تواند قانونگذار عادی را با رویکرد این شورا در زمینه‌ی موضوع ابتکار قانون آشنا کند و از طرفی زمینه‌ی اصلاح رویه‌های شورای نگهبان را فراهم سازد. ازاین‌رو، در این مقاله تلاش شد تا این ضوابط در قالب پژوهشی توصیفی-تحلیلی، تبیین و ارزیابی شود.
با بررسی رویه‌ی شورای نگهبان مشخص شد که اصول و ضوابط حاکم بر ابتکار قانون به چهار دسته قابل تقسیم‌اند: اولاً) طرق ابتکار قانون منحصر به موارد مصرح در قانون اساسی است؛ ثانیاً) به‌ موجب رویه‌ی اخیر شورا، ابتکار قانون به‌درستی یک حق و امتیاز قانونی دانسته شده و از این نظر جنبه‌ی اختیاری دارد؛ هرچند شورا در خصوص لوایح قضایی بر این امر نظارت خوبی نداشته است؛ ثالثاً) رعایت آن دسته از تشریفات قانونی که از قانون اساسی قابل استنباط‌اند، در فرایند ابتکار قانون لازم است و توسط شورای نگهبان مورد نظارت قرار می‌گیرد؛ اما شورا در مقام نظارت بر طی تشریفات قانونی مقرر در آیین‌نامه‌ی داخلی مجلس تاکنون نقش فعالی نداشته است؛ رابعاً) ابتکار قانون در حوزه‌های خاص، تخصصی است و علاوه‌بر اینکه تنها مرجع مشخص‌شده می‌تواند این ابتکار را انجام دهد، حدود ابتکار در این موارد مقید به حوزه‌ی صلاحیت است.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی
آقایی‌طوق، مسلم؛ شمس، عرفان؛ فریادی، مسعود و علی مشهدی (1389)، مرزهای تقنین و اجرا در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات، چ اول.
اکبری، سید حامد (1390)، متن قوانین اساسی کشورهای جهان، شیراز: انتشارات نوید شیراز، چ اول.
الهام، غلامحسین و محمدامین ابریشم‌کش (1393)، «نقد نظر شورای نگهبان در خصوص امکان ارسال مستقیم لوایح قضایی به مجلس»، پژوهشنامه‌ی حقوقاسلامی، سال پانزدهم، ش 40 پیاپی، صص 55-77.
الیوت، کاترین و کاترین ورنون (1382)، نظام حقوقی فرانسه، ترجمه‌ی صفر بیگ‌زاده، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، چ اول.
اولسون، دیوید (1382)، نهادهای مردم‌سالار قانونگذاری، ترجمه‌ی علیرضا طیب، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
بوشهری، جعفر (1384)، حقوق اساسی مسائل، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ اول.
پروین، خیرالله (1392)، الزامات و آموزه‌های حقوق اساسی، تهران: میزان، چ اول.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378)، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، چ دهم.
سینایی، وحید و سمیه زمانی (1390)، «نقش مجالس قانونگذاری در فرآیند سیاستگذاری؛ به‌سوی یک الگوی نظری»، نشریهی راهبرد، ش 58، صص 65 - 94.
طباطبایی ‌مؤتمنی، منوچهر (1386)، حقوق اساسی، تهران: میزان، چ یازدهم.
طباطبایی ‌مؤتمنی، منوچهر (1387)، حقوق اداری، تهران: سمت، چ پانزدهم.
قاضی شریعت‌پناهی، سید ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، چ دوازدهم.
کوئن‌جی، مویل (1387)، ارتقای کارآمدی رویه‌های تقنینی پارلمان، ترجمه‌ی حسن وکیلیان، مرکز پژوهش‌های مجلس، شماره‌ی مسلسل 9426.
مدنی، جلال‌الدین (1389)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: پایدار، چ 15.
مرکزمالمیری، احمد و محمدباقر پارسا (1392)، گزارش پژوهشی: اولویت قانونگذاری از طریق لایحه یا طرح؟ بررسی آماری نقش قوای مجریه و مقننه در ابتکار قانونگذاری، شماره‌ی مسلسل: 13002.
مزی، مایکل (1385)، «روابط قوای مقننه و مجریه»، ترجمه‌ی حسن وکیلیان، فصلنامهی مجلس و پژوهش، ش 52، صص 197-216.
موسی‌زاده، ابراهیم (1391)، حقوق اداری، تهران: دادگستر، چ اول.
هاشم‌زاده هریسی، هاشم (1384)، حقوق اساسی کاربردی، تهران: میزان، چ اول.
هریسی‌نژاد، کمال‌الدین (1387)، حقوق اساسی تطبیقی، تهران: آیدین، چ اول.
یزدی، محمد (1375)، قانون اساسی برای همه، تهران:‌ امیرکبیر، چ اول.
ب) لاتین
Pereira, carlos and maeller, bernardo(2004), “a theory of executive dominance of congressional politics: the committee system in the Brazilian chamber of deputies”, the jurnal of legislative studies, vol. 10, number 1.