نگاهی به اصل 75 قانون اساسی با تأکید بر آرا و نظرهای شورای نگهبان (در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی تا دوره‎ی هشتم)

نویسندگان

1 استادیار دانشکده‌ی حقوق دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

یکی از محدودیت­های ابتکار قانونگذاری توسط نمایندگان مجلس در ایران، مربوط ­به پیشنهاد طرح­هایی است که به افزایش هزینه‎ی عمومی یا کاهش درآمد عمومی منجر می­شود. اصل 75، از پراستنادترین اصول در بررسی مصوبات مجلس با قانون­ اساسی توسط شورای نگهبان است. با توجه­ به اینکه اجرای اغلب قوانین بار مالی دارد، تفسیر شورای نگهبان از طرح­ها و لوایح مشمول این اصل، مفهوم تقلیل درآمد عمومی یا افزایش هزینه‎ی عمومی و طریق جبران آن، قابل بررسی می­نماید.
شورای نگهبان علاوه­بر اعلام مغایرت طرح­ها و پیشنهادهای قانونی نمایندگان که به افزایش هزینه‎ی عمومی یا کاهش درآمد عمومی بدون پیش­بینی محل تأمین آن‎ها منجر شده باشد، مواردی ­که طریق پیش­بینی­شده «کفایت» افزایش هزینه­ها یا کسری درآمدها را نمی­کند نیز مورد ایراد قرار داده است. با عنایت به تجربه‎ی عدم ­اجرای برخی از قوانین به­سبب عدم ­تأمین منابع مالی مربوط، شورای مزبور با اعلام مغایرت طرق مرسومی که در برخی پیشنهادها مطرح می­شد (مانند از محل صرفه­جویی و...) و جنبه‎ی واقعی نداشت، سعی در انطباق هرچه بیشتر فرایند قانونگذاری با اصول مربوط قانون اساسی و پشتوانه­های نظری آن داشته است.
این نوشتار به­ روش توصیفی-تحلیلی، به­ بررسی نظرهای تفسیری و مشورتی و آرای شورای نگهبان در تطبیق مصوبات مجلس با اصل 75 قانون اساسی تا دوره‎ی هشتم قانونگذاری می­پردازد.

کلیدواژه‌ها


اداره‎ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی(1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره‎ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول، ج 2.
اداره‎ی کل توافق‎های بین­المللی نهاد ریاست جمهوری (1376)، قانون اساسی فرانسه، تهران: ریاست جمهوری.
اداره‎ی کل توافق‎های بین­المللی نهاد ریاست جمهوری (1379)، قانون اساسی ایتالیا، تهران: ریاست جمهوری.
پژوهشکده‎ی شورای نگهبان (1392)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دورهی هشتم، تهران: پژوهشکده‎ی شورای نگهبان، چ اول.
جمعی از نویسندگان (1389)، مرزهای تقنین و اجرا در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین معاونت حقوقی ریاست جمهوری، چ اول.
حسینی، سید محمدرضا؛ فاتحی­زاده، محسن و تهرانی، ایمان (1391)، «اصل (75) قانون اساسی و اختیارات قوه‎ی مقننه در بودجه­ریزی»، مجلس و راهبرد، ش 70، صص 133-162.
رستمی، ولی (1390)، مالیهی عمومی، تهران: میزان، چ اول.
فلاح­زاده، علی­محمد (1391)، تفکیک تقنین و اجرا؛ تحلیل مرزهای صلاحیت تقنینی در روابط قوای مقننه و مجریه، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست جمهوری، چ اول.
قاضی ­شریعت­پناهی، سید ابوالفضل (1384)، بایسته­های حقوق اساسی، تهران: میزان، چ بیست­ویکم.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1382)، مجموعه نظریات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دورهی ششم- سال دوم، تهران: دادگستر، چ اول.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1385)، مجموعه نظریات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دورهی سوم، تهران: نشر دادگستر، چ اول.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1385)، مجموعه نظریات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دورهی چهارم، تهران: دادگستر، چ اول.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1391)، مبانی نظرات و آرای شورای نگهبان مستنبط از مشروح مذاکرات سال 1387، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات، چ اول.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (بی­تا)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دورهی هفتم، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات، چ اول.
معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات (1391)، مجموعهی قانون اساسی، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات، چ دوم.
معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست جمهوری (1392)، مجموعهی قانون بودجهی سال 1392 کل کشور، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست جمهوری، چ اول.
هاشمی، سید محمد (1385)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، چ دوازدهم، ج2.