تأثیر ساختارهای حکومتی بر ماهیت نظام سیاسی از منظر عاملیت و ساختار

نویسندگان

1 استاد دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران

چکیده

دوگانه‌ی عاملیت و ساختار یکی از مباحث پرچالش و بحث‌برانگیز در حوزه‌ی علوم اجتماعی است. از سویی بحث تقابل ساختار و ماهیت حکومت و تأثیرات متقابل این دو نیز موضوعی بسیار مهم و پیچیده در حقوق اساسی است که این نوشتار در پی بررسی یکی از وجوه آن یعنی تأثیر ساختارهای حکومتی بر ماهیت نظام سیاسی است. البته این دعواهای دوگانه در علوم دیگر نیز چندان بی­سابقه نیست و شاید بتوان ادعا کرد که اساساً مبنای تمام این مباحث در حوزه‌های مذکور یکی بوده و این از تبعات و ثمرات آن است که در حوزه‌های مختلف تجلی می‌یابد. این نوشتار در پی بررسی تأثیر ساختارهای حکومتی بر ماهیت نظام سیاسی از منظر عاملیت و ساختار است تا نشان دهد که چرا هر ماهیت، محتوا و غایتی، ظرف و ساختار متناسب با خود را طلب می‌کند و چرا ساختارهای حقوقی در نظام‌های حکومتی به ظرف‌هایی بی‌طرف و بی‌اثر نمی‌مانند و باید متناسب با محتوا و ماهیت خود شکل بگیرند و از رهگذر واکاوی این موضوع، برخی از اقتضائات و الزامات ساختاری مطلوب در نظام جمهوری اسلامی ایران را تحلیل و بررسی کند.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی و عربی

ازکیا، مصطفی و مختارپور، مهدی (1391)، «نقش مکتب ساختارگرایی در شکل‌گیری تئوری‌های توسعه»، مطالعات توسعه‌ی اجتماعی ایران، سال 4، ش 3، صص 7-28.
بانگ، ماریو (1380 [الف])، «کل‌گرایی و فردگرایی (1)»، معرفت، ترجمه‌ی محمدعزیز بختیاری، ش 46، صص 104-111.
بانگ، ماریو (1380 [ب])، «کل‌گرایی و فردگرایی (2)»، معرفت، ترجمه‌ی محمدعزیز بختیاری، ش 47، صص 109-115.
بشیریه، حسین (1377)، جامعه‌شناسی سیاسی (نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی)، تهران: نی، چ چهارم.
بودون، ریمون (1376)، «ساخت و ساخت‌گرایی»، معرفت، ترجمه‌ی محمدعزیز بختیاری، ش 21.
پورحسن، قاسم (1391)، «پژوهشی انتقادی در نسبت دین و رسانه»، رسانه‌ی دینی، سال 1، ش 1.
توحیدفام، محمد و حسینیان امیری، مرضیه (1388)، فراسوی کنش و ساختار: تلفیق کنش و ساختار در اندیشه‌ی آنتونی گیدنز، پیر بوردیو و یورگن هابرماس، تهران: گام نو.
توسلی، غلام‌عباس (1370)، نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: سمت، چ دوم.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1372)، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، چ ششم.
جلایی‌پور، حمیدرضا و محمدی، جمال (1387) نظریه‌های متأخر جامعه‌شناسی، تهران: نی.
حسینی خامنه‌ای، سیدعلی (1391)، ولایت و حکومت: بیانات مقام معظم رهبری درباره‌ی حکومت و ولایت، گردآوری و تنظیم مرکز صهبا، تهران: مؤسسه‌ی جهادی ایمان، چ دوم.
حیدری، کمال (1429ق)، معالم التجدید الفقهی معالجه اشکالیه الثابت و المتغیر فی الفقه الاسلامی، قم: دارالفراقد للطباعه و النشر.
دهخدا، علی­اکبر (1373)، لغت­نامه دهخدا، تهران: روزنه، چ اول، دوره‌ی جدید، ج 12.
دورکیم، امیل (1362)، قواعد روش جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی علی‌محمد کاردان، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
دورکیم، امیل (1381)، درباره‌ی تقسیم کار اجتماعی، ترجمه‌ی باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.
دوورژه، موریس (1372)، جامعه‌شناسی سیاسی، ترجمه‌ی سید ابوالفضل قاضی (شریعت پناهی)، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
رجبی، محمود و همکاران (1381)، تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام، تهران: سمت، چ سوم.
ریتزر، جورج (1379)، نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران: علمی، چ چهارم.
سجادی، سید جعفر (1361)، فرهنگ علوم عقلی، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه‌ی ایران.
سروش، عبدالکریم (1388)، علم‌شناسی فلسفی، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی صراط.
صدر، سید محمدباقر (1424ق)، اقتصادنا، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر.
صدر، سیدمحمدباقر (1403ق)، الاسلام یقود الحیاه، الطبعه الثانیه، طهران: وزاره الارشاد الاسلامی.
عمید، حسن (1389)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: اشجع، ج 2.
فکوهی، ناصر (1376)، تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسانی‌شناسی، تهران: نی.
قاضی (شریعت­پناهی)، سید ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، چ دوازدهم.
قاضی (شریعت­پناهی)، سید ابوالفضل (1389)، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: میزان، چ سی‌وهشتم.
کدخدایی، عباسعلی و جواهری طهرانی، محمد (1391)، «تفکیک قوا؛ رؤیای تقدیس شده»، حکومت اسلامی، سال 17، ش 1، پیاپی 63، صص 99-122.
کرایب، یان (1378)، نظریه‌ی اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس، ترجمه‌ی عباس مخبر، تهران: آگاه.
کرایب، یان (1382)، نظریه‌ی اجتماعی کلاسیک، ترجمه‌ی شهناز مسماپرست، تهران: آگه.
کربونیه، ژان و ماتیو، آندره (1381)، «مفهوم ساختار در حقوق خصوصی و عمومی»، ترجمه و تحقیق ناصرعلی منصوریان، الهیاتوحقوق (آموزه‌های حقوقی)، سال 2، ش 2، پیاپی 6، صص 183-194.
کعبی، عباس (1392)، «محور نظام‌سازی و رابطه‌ی آن با حقوق عمومی»، مجموعه درس‌گفتارهای نظام‌سازی انقلاب اسلامی از منظر حقوق عمومی، به اهتمام گروه حقوق مرکز تحقیقات بسیج، تهران: سازمان بسیج حقوقدانان.
گیدنز، آنتونی (1384)، مسائل محوری در نظریه‌ی اجتماعی، کنش ساختار و تناقض در تحلیل اجتماعی، ترجمه‌ی محمد رضایی، تهران: سعاد.
لوپز، خوزه و جان، اسکات (1385)، ساخت اجتماعی، ترجمه‌ی حسین قاضیان، تهران: نی.
لیتل، دانیل (1373)، تبیین در علوم اجتماعی؛ درآمدی به فلسفه علم‌الاجتماع، ترجمه‌ی عبدالکریم سروش، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی صراط.
مطهری، مرتضی (1369)، ختم نبوت، تهران: صدرا، چ پنجم.
معین، محمد (1363)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، چ ششم، ج 2 و 3.
مندراس، هانری و گورویچ، ژرژ (1354)، مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی باقر پرهام، تهران: سیمرغ، چ سوم.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1377)، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چ هفتم.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1379)، صحیفه‌ی امام، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ سوم، ج 15.
نفیسی (ناظم الاطباء)، علی‌اکبر (بی‌تا)، فرهنگ نفیسی، تهران: کتاب‌فروشی خیام، ج 5.
یوسفی، حیات‌الله (1389)، ساختار حکومت در اسلام، تهران: کانون اندیشه‌ی جوان.

ب) لاتین

Glucksmann, Miriam (1979), Structuralist analysis in contemporary social thought, Boston, and Henley.
Le Robert Micro Poche, Dictionnaire de la langue Françoise (1988), 2th edition, Montreal: Dicorobert Inc.
Longman Dictionary of Contemporary English (2008), 12th edition, Edinburgh Gate: Pearson Education Limited.
Oxford Advance Learner's Dictionary of Current English (2005), 7th edition, Oxford University press.
Radcliffe-Brown, Alfred (1952). Structure and function in primitive society, Cohen & West.