مطالعه‌ی تطبیقی اصول اقتصاد سیاسیِ امام خمینی(ره) و قانون اساسی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی(ره)

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه علامه طباطبائی (ره)

چکیده

فارغ از مواضع و جایگاه امام خمینی(ره) در نقش بنیانگذار نظام سیاسی کشور، دیدگاه­های فقهی نوین و متفاوت ایشان در زمینه‌ی حکومت، ولایت و حیطه‌ی اختیارات حاکم اسلامی، می‌تواند منبع استنباط اصول اقتصاد سیاسی مدنظر ایشان باشد و با توجه به اهمیت محوری‌ترین سند حقوقی کشور (قانون اساسی) میزان انعکاس آن در این قانون، واکاوی شود. ازاین‌رو باید دید، اقتصاد سیاسی مدنظر امام(ره) چه اصول و اهدافی دارد؟ چگونه این اصول باید تبیین شوند تا دچار تعارض با یکدیگر نشوند؟ و در نهایت این اصول و اهداف تا چه اندازه در قانون اساسی انعکاس یافته است؟ این نوشتار به کمک روش تحلیل محتوایی و منطق سیستمی، از بیانات و رویکرد فقه سیاسی امام(ره)، اصولی چون «اصالت مالکیت عمومی»، «اصل تصدی‌گری حداقلی دولت» و «إعمال حداکثری نقش حاکمیتی» را استنباط کرده و تعارض برخی اصول را از طریق «تحدید اثر مالکیت عمومی به إعمال حق مدیریت» و «ضابطه­ی منافع نظام اقتصادی» قابل رفع دانسته است. در نهایت نیز به انطباق این اصول بر قانون اساسی و نظرهای تفسیری شورای نگهبان پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی و عربی

آخوندی، عباس (1381)، مبانی نظری خصوصی‌سازی از منظر رابطه‌ی دولت و بازار، تهران: پیشبرد، سازمان خصوصی‌سازی.
پوراحمدی، حسین (1391)، درآمدی بر نظریه‌ی اقتصاد سیاسی اسلام، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
جعفری تبار، حسن (1383)، مبانی فلسفی تفسیر حقوقی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1372)، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
جوادی آملی، (آیت‌الله) عبدالله (1376)، منزلت عقل در هندسه‌ی معرفت دینی، قم: اسراء.
جوادی آملی، (آیت‌الله) عبدالله (1383)، ولایت فقیه؛ ولایت فقاهت و عدالت، قم: اسراء.
خمینی (آیت‌الله) سید روح‌الله (1378) [الف]، صحیفه‌ی امام، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 22 ج.
خمینی، (آیت‌الله) روح‌الله (1368)، البیع، قم: مؤسسه‌ی مطبوعاتی اسماعیلیان، ج 1و2.
خمینی، (آیت‌الله) روح‌الله (1378) [ب]، صحیفه‌ی نور، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 22 ج.
خمینی، (آیت‌الله) روح‌الله (۱۴۲۱ق‌‏‫)، ال‍ب‍ی‍ع‌، تهران: م‍ؤس‍س‍ه‌ی‌ ت‍ن‍ظی‍م‌ و ن‍ش‍ر آث‍ار الام‍ام‌ ال‍خ‍م‍ی‍ن‍ی‌(ره‌)، ج 1.
دادگر، یدالله (1389)، مؤلفه­ها و ابعاد اساسی حقوق و اقتصاد، تهران: پژوهشکده‌ی اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس و نور علم.
دین‌محمدی،‌ مصطفی (1389)، تبیین مدل ارزیابی عوامل مؤثر بر انحراف و آسیب‌پذیری اجرای قانون اصلاح موادی از قانون برنامه‌ی چهارم توسعه و سیاست‌های کلی اصل چهل‌وچهار قانون اساسی، گزارش مرکز پ‍ژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره‌ی مسلسل 10611.
رضایی دوانی، مجید و متوسلی، محمود (1387)، «ترابط فقه حقوق واقتصاداسلامی»، اقتصاد اسلامی، ش 31، ص 7-35.
رفیع‌پور، فرامرز(1387)، توسعه و تضاد، کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار.
سعیدی، سید هادی (1358)، اسلام و سوسیالیسم، قم: شفق، چ 2.
شفیعی‌فر، محمد (1384)، «دموکراسی و عدالت اجتماعی با تأکید بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه‌ی مطالعات راهبردی، ش اول، ص 49-79.
صادقی شاهدانی، مهدی؛ ندری، کامران و قلیچ، وهاب (1388)، «اثرات نقش حاکمیتی و تصدی‌گری دولت در اقتصاد بر توزیع درآمد به روش ARDL: مطالعه‌ی موردی ایران»، فصلنامه‌ی اقتصاد مقداری، ش 4، ص 73-100.
اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی(1364)، صورت مشروح مذاکرات بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، ج 3.
عمید زنجانی، عباسعلی (1383)، فقه سیاسی، تهران: امیرکبیر، ج 4.
قاضی، سید ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان.
کاتوزیان، ناصر (1382)، اموال و مالکیت، تهران: میزان.
کردزاده کرمانی، محمد (1380)، اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: وزارت امور خارجه.
متوسلی، محمود (1373)، خصوصی‌سازی یا ترکیب مطلوب دولت و بازار، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسه‌ی الوفاء، ج 2.
محقق داماد، سید مصطفی (1373)، قواعد فقه (بخش مدنی 2)، تهران: سمت، چ اول.
محقق، محمدجواد (1384)، «نظام اقتصادی از منظر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، معرفت، ش 89، ص90-104.
مرتضوی، سید ضیاء (1377)، «درآمدی بر اصول مقدماتی نظام اقتصادی از دیدگاه حضرت امام خمینی (ره)»، منتخبی از مقالات اولین کنگره‌ی بررسی اندیشه‌های امام خمینی(ره)، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره).
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1385)، مجموعه نظریات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی (دوره‌ی چهارم) خرداد 1371 تا خرداد 1375، تهران: دادگستر، چ اول.
مطهری، مرتضی (1368)، مجموعه‌ آثار استاد شهید مطهری، تهران: صدرا، ج ۲۳.
مهدوی‌زادگان، داود (1387)، «نوآوری امام خمینی در فقه سیاسی»، حکومت اسلامی، ش 50، ص 67-96.
میرمعزی، سید حسین (1381)، «مبانی فلسفی نظام اقتصادی اسلام از دیدگاه امام خمینی قدس‌سره»، اقتصاد اسلامی، ش 5، ص 45-58.
میرمعزی، سید حسین (1387)، «آزادی‌ها و مسؤولیت‌های اقتصادی مردم از دیدگاه اسلام»، اقتصاد اسلامی، ش 32، ص 37-62.
نجفی، محمدحسن (بی‌تا)، جواهر الکلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج 21.
ولایی، عیسی (1380)، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران: نی.
هدایتی، سید علی‌اصغر (1377)، «تحلیلی بر قلمرو فعالیت بخش‌های دولتی، خصوصی و تعاونی در جمهوری اسلامی ایران از دیدگاه حضرت امام خمینی(ره)»، منتخبی از مقالات اولین کنگره‌ی بررسی اندیشه‌های اقتصادی امام خمینی(ره)، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره).

ب) لاتین

Barry jones R.J. (2001) Routledg Encyclopedia of inter- political Economy, London & New York: Routledg, vol.3.
Caporaso,J. & Levine,D. (1992) Theories of political economy, Cambridge: Cambridge University press.
Mill, J.S. (1965) the principles of political economy, Toronto, ont: Toronto University press.
Schumpeter,J.A. (1954) history of Economic Analysis, London: Allen & Unwin. Seminal History of Economic Thout.