تحلیل حقوقی ماهیت و اعتبار برنامه‌ی اقدام مشترک با تأکید بر اصل حاکمیت قانون اساسی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده‌ی معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق(ع)

2 دانشجوی کارشناسی معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

ایران و 1+5 در تاریخ سوم آذر 1392 (24 نوامبر 2013) سندی را با عنوان «برنامۀ اقدام مشترک» امضا کردند که موجب اصلاحاتی در برنامه‌های اتمی ایران و اقداماتی توسط شش کشور در خصوص تحریم‌های اعمال‌شده بر ایران شد. این توافق سؤالاتی جدی را در حوزه‌ی حقوق عمومی ایران موجب شد؛ از جمله اینکه آیا این موافقت‏نامه تعهدی لازم‌الاجرا برای ایران در قالب یک قرارداد بین‌المللی ایجاد می‌کند؟ پاسخ به این پرسش در خلال بررسی‌ها در خصوص ماهیت این سند، می‏تواند اعتبار و لزوم اجرای این تعهد را برای ایران مشخص کند. به نظر نگارندگان، این توافق‏نامه موجب تعهد دوجانبه میان کشور ایران و 1+5 شده و یک قرارداد بین‏المللی محسوب می‏شود. به این ترتیب این تعهد در صورتی معتبر خواهد بود که اصول 77 و 125 قانون اساسی و قوانین عادی مربوط را رعایت کرده باشد. در واقع بنابر اصل «حاکمیت قانون»، به موجب قوانین سه‌گانه‌ی مصوب مجلس شورای اسلامی و مهم‏تر از آن «حاکمیت قانون اساسی» به موجب اصول 77 و 125، هر تعهدی که کشور و ملت را از اعمال بخشی از حاکمیت مطلق و حق تعیین سرنوشت مستقل منع کند، باید به تصویب نمایندگان مردم در مجلس برسد، البته مجلس نیز خود مقید به ملاحظات قانون اساسی است.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی و عربی

اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول، ج 2.
پژوهشکده‌ی شورای نگهبان؛ گزارش راهبردی در خصوص ماهیت حقوقی «برنامه‌ی اقدام مشترک ژنو» (1392)، تهران: پژوهشکده‌ی شورای نگهبان.
ضیایی بیگدلی، محمدرضا (1383 الف)، حقوق معاهدات بین‌الملل، تهران: گنج دانش، چ اول.
ضیایی بیگدلی، محمدرضا (1383 ب)، حقوق بین‌الملل عمومی، تهران: گنج دانش، چ نوزدهم.
فلسفی، هدایت‌الله (1379)، حقوق معاهدات بین‌المللی، تهران: فرهنگ نشر نو.
کلییار، کلود آلبر (1368)، نهادهای روابط بین‌الملل، ترجمه و تحقیق هدایت‌الله فلسفی، تهران: فرهنگ نشر نو.
مجموعه نظریات شورای نگهبان تفسیری و مشورتی در خصوص اصول قانون اساسی به انضمام استفساریه‌ها و تذکرات 1359- 1380 (1381)، تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان، چ اول.
موسی‌زاده، رضا (1377)، حقوق معاهدات بین‌المللی، تهران: دادگستر، چ اول.
محبی، محسن (1378)، بیانیه‌ی الجزایر و دیوان داوری دعاوی ایران - ایالات متحده، تهران: نشر خط سوم، چ اول.
یزدی، محمد (1375)، قانون اساسی برای همه، تهران: امیرکبیر، چ اول.
وکیل امیر ساعد، عسکری پوریا (1383)، قانون اساسی در نظم حقوقی کنونی، تهران: مجد، چ اول.
حبیب‌زاده، توکل؛ خلف رضایی، حسین (1391)، «حدود صلاحیت قوای مقننه و مجریه در تصویب قراردادهای بین‏‏المللی»، فصلنامه‌ی بررسی‏های حقوق عمومی، ش 1، ص 113-133.
ساعد، نادر (1392)، «جنبه‌های حقوقی برنامه‌ی عمل مشترک ژنو میان ایران و گروه 1+5»، مجله‌ی پژوهش‌های حقوقی، ش 24.
عنایت، سید حسین (1365)، «تنظیم معاهدات بین‌المللی در حقوق کنونی ایران و مطالعه‌ی تطبیقی آن با فقه اسلامی و حقوق بین‌الملل معاصر»، مجله‌ی حقوقی، ص 71-110.
مهرپور، حسین (1391)، مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دادگستر، چ سوم.
میرعباسی، سیدباقر (1377)، «مسئله‌ی قراردادهای بین‌المللی، موضوع اصل 77 و 139 قانون اساسی»، نشریه‌ی دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 42، ص 25-52.
هاشمی، سید محمد (1387)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، ج 2.

ب) لاتین

Allen, Michael John; Thompson, Brian (2011), Cases and Materials on Constitutional and Administrative Law, London: Oxford University Press.
Cambridge Advanced learner’s dictionary- 3rd edition
Permanent Court of International Justice (1931), Customs Regime between Germany and Austria, Advisory Opinion, 1931 P.C.I.J. (ser. A/B) No. 41 (Sept. 5).
Das, Hari Hara (1995), principles of international law and organization , Vicas publishing house PVT LTD.
Garcia, Michael John (2013), International law and agreements: Their Effect upon U.S.law , Congressional Research Service.
Katzman, Kenneth; Kerr, Paul K. (2013), Interim Agreement on Irans Nuclear Program , Congressional Research Service.
Orebech, Peter (2005), The Role of Customary Law in Sustainable Development, Cambridge: Cambridge University Press.
Rousseau, Charles (1944), Principes generaux de droit international public, tome 1, Paris.

ج) پایگاه‌های اینترنتی

http://www.theguardian.com/world/interactive/2013/nov/24/iran-nuclear-deal-joint-plan-action
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930816000580
http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2014/01/16/summary-technical-understandings-related-implementation-joint-plan-actio
http://www.mfa.gov.ir/index.aspx?siteid=1&siteid=1&pageid=176&newsview=267856
http://www.ejiltalk.org/the-new-deal-between-the-p51-and-iran; Duncan Hollis, “The New Iran Deal Doesn’t Look Legally Binding. Does it Matter?”, November 24th, 2013. available at: http://opiniojuris.org/2013/11/24/new-us-iran-deal-doesnt-look-legally-binding-matter
http://www.worldcourts.com