مبانی مسئولیت مدنی دولت در قبال آلودگی‌های زیست‌محیطی

نویسندگان

1 استاد حقوق خصوصی و رئیس پژوهشکده‌ی فرهنگ اسلام و ایران دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 کارشناس ارشد حقوق خصوصی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

اهمیت جبران مناسب خسارت‌های زیست‌محیطی اخیراً توجه بیشتر حقوقدانان را به خود معطوف داشته است. پیچیدگی‌های ماهیت خسارت‌های زیست‌محیطی و جبران آنها از طریق مبنایی مناسب می‌تواند از دلایل مهم اختلاف نظرهای حقوقی موجود برای جبران این زیان‌ها باشد. در این نوشتار با عنوان «مبانی مسئولیت مدنی دولت در قبال آلودگی‌های زیست‌محیطی»، به شیوه‌ی تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش‌ها هستیم که آیا دولت نیز مانند سایر اشخاص تنها زمانی مسئول جبران خسارت‌های زیست‌محیطی است که بین فعل یا ترک فعل او و ورود زیان رابطه‌ی سببیت برقرار باشد؟ و اینکه استفاده از کدام مبنا برای جبران آلودگی‌های زیست‌محیطی توسط دولت مناسب‌تر است؟ از آنجا که دولت حافظ منافع عموم است و مردم نیز به موجب قوانین و مقررات مختلف حق برخورداری از محیط زیست سالم را دارند، در شرایطی جبران زیان‌هایی که منتسب به دولت نیست، ضروری به‌نظر می‌رسد. زمانی‌که آلودگی‌های زیست‌محیطی منتسب به دولت باشد، در نظر گرفتن مسئولیت محض برای دولت در جبران خسارت، موجب سهولت در دادرسی و جبران بهتر خسارت‌های زیست‌محیطی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی و عربی

قرآن کریم
نهج‌البلاغه
استوارسنگری، کورش (1390)، «مفهوم دولت در آراء وحدت رویه‌ی دیوان عدالت اداری»، مطالعات حقوقی، ش1، ص1-34.
اصلانی، حمیدرضا (1384)، «مفهوم و جایگاه تقصیر در مسئولیت مدنی قهری و قراردادی»، مجله‌ی تخصصی الهیات و حقوق، دانشگاه رضوی، ش 16 و 15، ص 51-94.
الیوت، کاترین؛ ورنون، کاترین (1382)، نظام حقوقی فرانسه، ترجمه‌ی صفر بیگ‌زاده، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
امامی، سید حسن (1385)، حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه، چ بیست و ششم، ج 1 .
انصاری، باقر (1382)، مبنای مسئولیت مدنی آلوده‌کنندگان آب‌های عمومی، تهران: اندیشه‌ی رفیع، چ اول.
انصاری، مهدی (1382)، «بررسی تطبیقی مسئولیت مدنی ناشی از آلودگی محیط زیست در حقوق ایران و اتحادیه‌ی اروپا»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه قم.
بادینی، حسن (1384)، فلسفه‌ی مسئولیت مدنی، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ اول.
باریکلو، علی‌رضا (1387)، مسئولیت مدنی، تهران: میزان، چ دوم.
بریک، عبدالرحمان ( 2010-2011)، «المسؤولیةالإداریةدونخطأو أهم تطبیقاتهافیالقضاءالإداری مذکرةمکملةلنیل شهادة الماجستیر فی العلوم القانونیة»، کلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، جامعة الحاج لخضر باتنه.
بهرامی احمدی، حمید (1388)، قواعد فقه، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، چ اول، ج 1.
بهرامی احمدی، حمید (1390)، «تحول جهانی مبنای مسئولیت مدنی به‌سوی مبنای نفی ضرر»، مجله‌ی دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی، دوره‌ی 41، ش 2، ص59-74.
بهرامی احمدی، حمید (1391)، ضمان قهری، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، چ اول.
بهرامی احمدی، حمید؛ فهیمی، عزیزالله (1386)، «مبنای مسئولیت مدنی زیست‌محیطی در فقه و حقوق ایران»، مجله‌ی معارف اسلامی و حقوق، سال هشتم، ش 2، ص121-150.
تاریمرادی، احسان؛ فخلعی، محمدتقی (1384)، «مبانی و احکام فقهی محیط زیست»، مطالعات اسلامی، ش71، ص31-66.
تقی‌زاده انصاری، مصطفی (1387)، حقوق محیط زیست در ایران، تهران: سمت، چ دوم.
حر عاملی، محمد بن حسن بن علی (1414ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه‌ی آل البیت، چ دوم، ج 8.
حکمت‌نیا، محمود (1386)، مسئولیت مدنی در فقه امامیه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چ اول.
زرگوش، مشتاق (1389)، مسئولیت مدنی دولت، تهران: میزان، چ اول، ج 1و2.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1386)، حقوق اداری، تهران: سمت، چ سیزدهم.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1387)، حقوق اداری تطبیقی، تهران: سمت، چ دوم.
عرفان‌منش، مجید؛ افیونی، مجید (1381)، آلودگی محیط زیست، اصفهان: ارکان، چ دوم.
عمید زنجانی، عباسعلی (1382)، موجبات ضمان، تهران: میزان، چ اول.
فهیمی، عزیزالله (1391)، مسئولیت مدنی ناشی از تخریب محیط زیست در فقه و حقوق ایران (مطالعه‌ی تطبیقی در حقوق فرانسه و اسناد بین‌المللی)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چ اول.
فهیمی، عزیزالله؛ مشهدی، علی (1390)، «فقه شیعه و تحول در مبانی مسئولیت مدنی زیست‌محیطی»، فصلنامه‌ی حقوق، مجله‌ی دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی، دوره‌ی 41، ش 1، ص313-326.
قاسم‌زاده، سید روح‌الله (1386)، «بررسی ابعاد حقوق محیط زیست با تأکید بر جنبه‌های پیشگیری از آلودگی محیط زیست»، فصلنامه‌ی علامه، ش 15، ص107-134.
قاسم‌زاده، مرتضی (1387)، مبانی مسئولیت مدنی، تهران: میزان، چ پنجم.
کاتوزیان، ناصر (1381)، مسئولیت ناشی از عیب تولید، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر (1382)، الزام‌های خارج از قرارداد (ضمان قهری)، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چ سوم.
کاتوزیان، ناصر (1387)، وقایع حقوقی، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ سیزدهم.
کاتوزیان، ناصر؛ انصاری، مهدی (1387)، «مسئولیت ناشی از خسارت‌های زیست‌محیطی»، مجله‌ی دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره‌ی 38، ش 2، ص 285-314.
گوهری، عباس؛ بیژنی، مهدی (1390)، «مسئولیت مطلق در تخریب محیط زیست از دیدگاه فقهی»، فصلنامه‌ی تخصصی فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال هفتم، ش 24، ص113-146.
مجلسی، محمدباقر ( 1404ق)،بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء، ج93.
مشهدی، علی (1389)، ترمینولوژی حقوق محیط زیست، تهران: خرسندی، چ اول.
موسوی بجنوردی، سید محمدحسین (1419ق)، القواعد الفقهیه، تحقیق: محمدحسین درایتی و مهدی مهریزی، قم: الهادی، چ اول.
موسی‌زاده، رضا (1387)، حقوق اداری، تهران: میزان، چ دهم.
هیثم، محمد (2004)، «المسئولیته عن تعویض اضرار تلوث البیئته فی القانون»، دراسته مقارنه، جامعه العدن، کلیه الحقوق.
وحدتی شبیری، سیدحسن (1388)، مبانی مسئولیت مدنی قراردادی (مطالعه‌ی تطبیقی در حقوق و فقه)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چ اول.
یوسفی‌فر، شهروز (1381)، «مسئولیت مدنی دولت (در برابر اشخاص) در حقوق ایران با مطالعه‌ی تطبیقی فقهی»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق (ع).

ب) لاتین

David M.walker (1980),The Oxford Companion to law, Oxford, Clarendon press.
Morandiere (Julliot de la) (1966), Droit civil, tom 2,4em edition.
Prieur, Miechel (2004), Droit de l’environnement, Paris,Dalloz.
Prosser. (William L.) (1964), Law of torts.West publishing co.Third edition.
The European court of human rights, "Case of dubetska and others v.ukraine", available at: http://www.elaw.org/node/5655, the date of usage: 05/07/2014.
The European court of human rights, Case of Fadeyeva v. Russia, Available at: http://www.hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-69315, The date of usage: 07/02/2013)