رویکردهای تفسیر قانون اساسی؛ با نگاهی به نظریات شورای نگهبان

نویسنده

دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران و مدرس دانشگاه

چکیده

هر قاعده‌ی حقوقی در مقام اجرا نیازمند تفسیر است، این در حالی است که قواعد به دلایلی چون اجمال و ابهام تاب تفاسیر گوناگونی دارند. قانون اساسی نیز از این اصل کلی مستثنا نیست، بلکه به‌سبب کلیت، عمومیت و کلان‌نگری و صعوبت نسبی اصلاح و بازنگری در آن، در مواردی تاب تفاسیر بیشتری نسبت به سایر قوانین دارد. به‌سبب اینکه هر مرجعی برای نظارت بر اجرای قانون به‌ناچار آن را تفسیر می‌کند، در بیشتر نظام‌های سیاسی دنیا نظارت بر اجرای قانون اساسی و تفسیر آن به مرجعی خاص سپرده شده است؛ البته ماهیت مراجع تفسیر قانون بر رویکردها و روش‌هایی که این مراجع برای تفسیر قانون پی می‌گیرند، نیز مؤثر است.
در این مقاله رویکردها و روش‌های تفسیری بررسی می‌شود و از این رهگذر می‌توان تناسب هریک از این رویکردها را با نظام‌های حقوقی مختلف ارزیابی کرد. در این چارچوب، تحلیل علمی و عینی نظریات شورای نگهبان به‌عنوان متولی تفسیر قانون اساسی در نظام حقوقی ایران نیز بهتر صورت خواهد گرفت.

کلیدواژه‌ها


آقایی طوق، مسلم (1386)، «بررسی رویکرد تفسیری شورای نگهبان در پرتو هرمنوتیک فلسفی گادامر»، پژوهشنامه‌ی حقوق اسلامی (معارف اسلامی و حقوق)، سال هشتم، ش 1.
امیدی، جلیل (1377)، «قواعد تفسیر قوانین جزائی»، مجله‌ی دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی، ش 41.
بکاریا، سزار (1368)، جرایم و مجازات‌ها، ترجمه‌ی محمدعلی اردبیلی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، چ اول.
پرلمان، ش. (1373)، «قضاوت، قاعده و منطق حقوقی»، در: منطق حقوقی و انفورماتیک حقوقی، ترجمه‌ی حسن حبیبی، تهران: اطلاعات، چ اول.
تروپه، میشل (1390)، فلسفه‌ی حقوق، ترجمه‌ی مرتضی کلانتریان، تهران: نشر آگه، چ دوم.
جمعی از محققان (1390)، فرهنگ‌نامه‌ی اصول فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چ سوم.
دیلمی، احمد (1382)، بایسته‌های تفسیر قوانین؛ با تأکید بر قوانین اساسی و مدنی، قم: دانشگاه قم، چ اول.
الشریف، محمدمهدی (1391)، منطق حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار،‌ چ اول.
صاحبی، مهدی (1376)، تفسیر قراردادها در حقوق خصوصی، تهران: ققنوس، چ اول.
صانعی، پرویز (1389)، حقوق و اجتماع (رابطه‌ی حقوق با عوامل اجتماعی و روانی)، تهران: طرح نو، چ دوم.
علیزاده، عبدالرضا (1387)، مبانی رویکرد اجتماعی به حقوق؛ جستاری در نظریه‌های جامعه‌شناسی حقوق و بنیادهای حقوق ایران، تهران: سمت، چ اول.
فرج الصده، عبدالمنعم (1987)، اصول القانون، بیروت: دارالنهضة العربیة للطباعة و النشر.
الفیض الکاشانی، المولی محسن (1399ق)، تفسیر الصافی، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، الطبعة الأولی، ج 1.
کاتوزیان، ناصر (1377)، فلسفه‌ی حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ اول، ج 3.
کاتوزیان، ناصر (1387)، کلیات حقوق: نظریه‌ی عمومی، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ سوم.
کالینوسکی، ژ. (1373)، «تفسیر حقوق: قواعد حقوقی و منطقی آن» در: منطق حقوقی و انفورماتیک حقوقی، ترجمه‌ی حسن حبیبی، تهران: اطلاعات، چ اول.
کلسن، هانس (1387)، نظریه‌ی ناب حقوقی، ترجمه‌ی اسماعیل نعمت‌اللهی، تهران: سمت، چ اول.
منتسکیو، شارل لویی (1368)، روح‌القوانین، ترجمه و نگارش علی‌اکبر معتدی، تهران: امیرکبیر، چ 8.
مؤذنیان، محمدرضا (1389)،‌ مجموعه نظریات شورای نگهبان (تفسیری و مشورتی در خصوص اصول قانون اساسی به انضمام استفساریه‌ها و تذکرات، 1359 الی 1380)، تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان، چ دوم، ویرایش دوم.
نیکوگفتار صفا، حمیدرضا (1387)، «رویکردهای تفسیر قانون اساسی در ایران و آمریکا»، پژوهشنامه‌ی حقوق اسلامی، دوره‌ی 9، ش 28.

ب) لاتین

Allan, T. R. S. (2007), “Text, Context, and Constitution: The Common Law as Public Reason”, in: Douglas E. Edlin (ed.), Common Law Theory, Cambridge University Press.
 
Cornell, Saul (2008), “Originalism on Trial: The Use and Abuse of History in District of Columbia v. Heller”, Ohio State Law Journal, Vol. 69.
 
Davis, Elliott M. (2007), “The Newer Textualism: Justice Alito’s Statutory Interpretation”, Harvard Journal of Law & Public Policy, Vol. 30, No. 3.
 
District of Columbia v. Heller (2008), 554 U.S., 128 S. Ct. 2783, 171 L. Ed. 2d 637.
 
Driedger, Elmer (1983), Construction of Statutes, Toronto: Butterworths.
 
Easterbrook, Frank H. (1994), “Text, History, and Structure in Statutory Interpretation”, Harvard Journal of Law and Public Policy, vol. 17.
 
Easterbrook, Frank H. (1988), “The Role of Original Intent in Statutory Construction”, Harvard Journal of Law & Public Policy, vol. 11.
 
Hogg, Peter W. (2006), “Canada: From Privy Council to Supreme Court”, in: Goldsworthy, Jeffrey (ed.), Interpreting Constitutions: A Comparative Study, Oxford University Press.
 
Holmes, Oliver Wendell (1899), “The Theory of Legal Interpretation”, Harvard Law Review, vol. 12.
 
Jakab, András (2013), “Judicial Reasoning in Constitutional Courts: A European Perspective”, German Law Journal, Vol. 14, No. 8.
 
Kelsen, Hans (1945), General Theory of Law and State, Translated by: Anders Wedberg, The Lawbook Exchange, Ltd.
 
Manning, John F. (1997), “Textualism as a Nondelegation Doctrine”, Columbia Law Review, vol. 97.
 
McGreal, Paul E. (2005), “A Constitutional Defense of Legislative History”, William & Mary Bill of Rights Journal, Vol. 13, Issue 4.
 
Nourse, Victoria (2012), “A Decision Theory of Statutory Interpretation: Legislative History by the Rules”, Yale Law Journal, vol. 122.
 
Posner, Richard A. (1990), “What Has Pragmatism to Offer Law?”, Southern California Law Review, vol. 63.
 
Posner, Richard (2008), “In Defense of Looseness: The Supreme Court and Gun Control”, The New Republic, 27 August 2008. Available at: http://www.newrepublic.com/ article/books/defense-looseness
 
Rosenfeld, Michel (2004), “Constitutional Adjudication in Europe and the United States: Paradoxes and Contrast”, International Journal of Constitutional Law, Vol. 2, No. 4.
 
Savigny, Friedrich Karl von (1867), System of the Modern Roman Law, translated by: William Holloway, Madras: J. Higginbotham.
 
Scalia, Antonin (1996), “Judicial Adherence to the Text of Our Basic Law: A Theory of Constitutional Interpretation”, Remarks at the Catholic University of America (Oct. 18, 1996), available at: http://www.proconservative.net/ pcvol5is225 scaliatheoryconstlinterpretation.shtml
 
Scalia, Antonin (1997), A Matter of Interpretation: Federal Courts and the Law, Princeton University Press.
 
Simpson, John A. (ed.) (1989), The Oxford English Dictionary, Oxford University Press, Second Edition, vol. 17.
 
Treanor, William Michael (2009), “Against Textualism”, Northwestern University Law Review, Vol. 103, No. 2.
 
Tushnet, Mark (2006), “The United States: Eclecticism in the Service of Pragmatism”, in: Jeffrey Goldsworthy (ed.), Interpreting Constitutions: A Comparative Study, Oxford: Oxford University Press.
 
Whittington, Keith E. (1999), Constitutional Interpretation: Textual Meaning, Original Intent, and Judicial Review, University Press of Kansas.