بررسی تطبیقی تفکیک ماهوی قوای مقننه و مجریه در رویه‌ی مراجع صیانت از قانون اساسی ایران و فرانسه

نویسنده

استادیار دانشکده‌ی حقوق و علوم‌ سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی(ره)

چکیده

در نظام‌های حقوقی معاصر اصل تفکیک قوا به فراخور شرایط مکانی و زمانی یکی از اصول بنیادین به‌شمار می‌رود. برای آنکه اصل مذکور از نگرش صرف نظری خارج شده و در عرصه‌های گوناگون اعمال شود، نباید تنها به تفکیک شکلی یا ساختاری قوای سه‌گانه اکتفا کرد. در واقع، تفکیک ماهوی قوای سه‌گانه که در تمایز اعمال قوای مذکور نمود می‌یابد، جلوه‌ی بارز کاربرد این اصل در عرصه‌ی عملی است. به‌رغم تأکید بر این اصل، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تفکیک ساختاری قوا را مدنظر قرار داده و فاقد راهکارهای عینی در تفکیک ماهوی قوا (تفکیک میان قانونگذاری و مقررات اجرایی) است و هنوز مرز دقیقی بین این دو در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران نمی‌توان قائل شد. شورای نگهبان تلاش کرده است تا در رویه‌ی خویش معیارهایی را در این زمینه به‌دست دهد. در عین حال، رویه‌ی شورای قانون اساسی فرانسه نیز بیانگر معیارهای دیگری در این حوزه است که در تحلیلی تطبیقی می‌تواند راهگشا باشد. هدف مقاله‌ی حاضر این است که از رهگذر تحلیل تطبیقی رویه‌ی دو مرجع صیانت از قانون اساسی، معیارهای علمی و دقیق را برای تحقق کامل این تفکیک ماهوی استخراج و ارائه کند.

کلیدواژه‌ها


الهام، غلامحسین؛ موسی‌زاده، ابراهیم (1391)، دادرسی اساسی در جمهوری اسلامی ایران؛ اصول قانون اساسی در پرتو نظرات شورای نگهبان (1359-1389)، تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
تیلا، پروانه (1383)، «گستره‌ی صلاحیت آیین‌نامه‌سازی قوه‌ی مجریه از منظر حقوق عمومی»، اطلاع‌رسانی حقوقی، ش 6، ص 12.
شورای نگهبان، شرح تفصیلی نظر شورای نگهبان درباره‌ی لایحه‌ی «هدفمند کردن یارانه‌ها»، www.shora-gc.ir، تاریخ بازدید 28/2/1389.
صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1364)، تهران: اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، ج 3.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1390)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دوره‌ی‌ اول (خرداد 1359 تا خرداد 1363)، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1389)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دوره‌ی دوم (خرداد 1363 تا خرداد 1367)، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1385)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دوره‌ی‌ سوم (خرداد 1367تا خرداد 1371)، تهران: دادگستر.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1385)، مجموعه نظریات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دوره‌ی چهارم (خرداد 1371تا خرداد 1375)، تهران: دادگستر.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1385)، مجموعه نظریات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دوره‌ی پنجم (خرداد 1375 تا خرداد 1379)، تهران: دادگستر.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1384)، مجموعه نظریات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دوره‌ی ششم – سال چهارم (خرداد 1382 تا خرداد 1383)، تهران: دادگستر.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1389)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دوره‌ی هفتم (خرداد 1383 تا خرداد 1387)، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات.
پژوهشکده‌ی شورای نگهبان (1392)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دوره‌ی هشتم (خرداد 1387 تا خرداد 1391)، تهران: پژوهشکده‌ی شورای نگهبان.
معاونت حقوقی ریاست جمهوری (1389)، مرزهای تقنین و اجرا در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات.

ب) لاتین

AUBY, Jean-Bernard (2005), «L’avenir de la jurisprudence Blocage des prix et des revenus», Les Cahiers du Conseil Constitutionnel, n°19, p. 106.
AVRIL, Pierre (2006), «La jurisprudence institutionnelle du Conseil constitutionnel est-elle créatrice de droit ? », Archives de Philosophie du Droit, nº 50, p. 33.
BILLIER-MARYIOLI, Aglaé (2001), «La notion de pouvoirs publics »,Revue de la Recherche Juridique – Droit prospectif, p. 1623.
CAMBY, Jean-Pierre (1997), «Le Conseil constitutionnel et la régulation de l’activité des pouvoirs publics», Administration, nº 177, p. 28.
CAMBY, Jean-Pierre (2001), «Le droit d’amendement : un droit jurisprudentiel ?», Revue du Droit Public et de la science politique en France et à l’étranger, p. 967.
CAMBY, Jean-Pierre (2002), «34/37 : Des frontières perméables», Revue du Droit Public et de la science politique en France et à l’étranger, p. 280.
CAPPELLETTI, Mauro (1990), Le pouvoir des juges, trad. par René David, Paris, P.U.A.M./Economica, p. 222.
CARCASSONNE (G.)(2007), La Constitution, 8e éd., Paris, Seuil.
CHAMUSSY, Damien (2007), « Le Conseil constitutionnel, le droit d’amendement et la qualité de la législation – évolutions récentes de la jurisprudence », Revue du Droit Public et de la science politique en France et à l’étranger, p. 1073.
CHANTEBOUT, Bernard (2007), Droit constitutionnel, 24e éd., Paris, A. Colin.
DELAUNAY, Bénédicte (1997), «Le Conseil constitutionnel : protecteur de l’exécutif», Le Conseil constitutionnel vu du Parlement, Paris, Ellipses, p. 169.
DUGUIT, Léon (1928), Traité de droit constitutionnel, T.2, 3e éd., Paris, Ancienne Librairie Fontemoing & C.
DRUESNE, Gérard (1976), «Réflexions sur la notion de pouvoirs publics en droit français», Revue du Droit Public et de la science politique en France et à l’étranger, p. 1149.
DUHAMEL,Olivier (1992), « Pouvoirs publics », Dictionnaire constitutionnel, Paris, P.U.F., p.790
FAVOREU, Louis (1967), « Le Conseil constitutionnel régulateur de l’activité normative des pouvoirs publics », Revue du Droit Public et de la science politique en France et à l’étranger, p. 5.
FAVOREU, Louis (1978), «Rapport introductif », Le domaine de la loi et du règlement, colloque organisé par la Faculté de Droit et de Science politique d’Aix-Marseille, Aix-en-Provence, P.U.A.M, p. 25.
FAVOREU, Louis, PHILIP, Loïc avec la collaboration de GAÎA, Patrick, GHEVONTIAN, Richard, MÉLIN-SOUCRAMANIEN, Ferdinand, ROUX, André (2007), Les grandes décisions du Conseil constitutionnel, 14e éd., Paris, Dalloz.
FELDMAN, Jean Philipe (2010), « La séparation des pouvoirs et le constitutionnalisme. Mythes et réalités d’une doctrine et de ses critiques », Revue Française de Droit Constitutionnel, n°83, p.481.
FELDMAN, Jean-Philippe (2005), «Sur la proposition de loi constitutionnelle “tendant à renforcer l’autorité de la loi”», Dalloz, Chronique, p. 399.
FROMONT, Michel (1984), «La séparation des pouvoirs selon la jurisprudence du Conseil constitutionnel », Mélanges Karl CARSTENS, Köln, C. Heymann, p. 589.
HAQUET, André (2007), La loi et le règlement, Paris, L.G.D.J.
JAN, Pascal et ROY, Philippe (1997), Le Conseil constitutionnel vu du parlement, Paris, Ellipses.
JANICOT, Laetitia (2007), «Chronique de jurisprudence constitutionnelle nº 4 (premier semestre 2007) [1er partie]», Les Petites Affiches, nº 216, p. 10.
KNAUB, Gérard (1983), « Le Conseil constitutionnel et la régulation des rapports entre les organes de l’État», Revue du Droit Public et de la science politique en France et à l’étranger, p. 1149.
LUCHAIRE, François (1992), «Le droit de l’homme à la séparation des pouvoirs d’après la jurisprudence du Conseil constitutionnel français», Présence du droit public et des droits de l’homme, Mélanges offerts à Jacques VELU, Bruxelles, Bruylant, p. 441.
LUCHAIRE, François (1998), Le Conseil constitutionnel, T. II, Jurisprudence, 2e éd., Paris, Economica.
LUCHAIRE, François (2007), «Déformation et reformation de la Constitution de 1958»,Demain. La Sixième République?, colloque des 6 et 7 avril 2006, l’Université de Toulouse 1, P.U.S.S.T., p. 23.
MAUBLANC, Jean-Pierre (2005), «Les nouveaux mythes constitutionnels de la rationalité de la loi », La Constitution et les valeurs, Mélanges en l’honneur de Dmitri Georges LAVROFF, Paris, Dalloz, p. 246.
MATHIEU, Bertrand et VERPEAUX, Michel (2006), «Chronique de jurisprudence constitutionnelle», Juris – Classeur Périodique. La semaine juridique, p. 1111. 
PHILIP, Loïc (1978), «Les lacunes et les imperfections des articles 34 et 37, le problème de leur réforme », Le domaine de la loi et du règlement, colloque organisé par la Faculté de Droit et de Science politique d’Aix-Marseille, Aix-en-Provence, P.U.A.M., p.227.
PHILIP, Loïc (2007), «Dialogue sur la jurisprudence du Conseil constitutionnel», Renouveau du droit constitutionnel, Mélanges en l’honneur de Louis Favoreu, Paris, Dalloz, p. 361.
POULET-GIBOT LECLERC, Nadine (1990), La place de la loi dans l’ordre juridique interne, Limoges, Faculté de Droit et des Sciences économiques de l’Université de Limoges, 1990.
RENOUX, Thierry S. et VILLIERS, Michel de (2005), Code constitutionnel, 3e éd., Paris, Litec.
SCHOETEL, Jean-Eric (2005), Les Petites Affiches, 6 mai, p. 5.
SCHRAMECK, Olivier (1995), «Décision nº 95-177DC du 8 juin 1995», Actualité Juridique de Droit Administratif, p. 519.
SOMMACCO, Valérie (2002),Le droit d’amendement et le juge constitutionnel en France et en Italie, Paris, L.G.D.J.
VIER, Charles-Louis (1972), «Le contrôle du Conseil constitutionnel sur les règlements des assemblées», Revue du Droit Public et de la science politique en France et à l’étranger, p. 165.
VILLIERS, Michel de (1983), «Vers la neutralisation des articles 34 et 37 ?», Revue Administrative, p. 362.