بازخوانی انتقادی مفهوم تفکیک قوا در اندیشه حقوقی‌ ـ سیاسی امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری بخش حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق و علوم ‌سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 استادیار بخش حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

ایده حکومت اسلامی امام خمینی اصولاً ذیل حکمت عملیِ سنت شکل گرفته است؛ لکن عملاً با بهره‌گیری از مفاهیم نضج‌یافته در بستر اندیشه سیاسی کلاسیک و دولت مدرن، از جمله تفکیک قوا به مثابه فرم‌هایی لابشرط، طرح و بر همین بنیاد صورت‌بندی شده است. این امر، فراتر از یک واقعیت تاریخی، به هویت و اقتضائات جهان جدید و ارتباط آن با سنت و امکان‌های آن در این زمینه بازمی‌گردد. بنابراین، این پرسش طرح خواهد شد که تناقض در فهم ماهیت مفاهیم مدرن و ارتباط آن با سنت چه تأثیری بر دریافت امام از هویت حقیقی تفکیک قوا داشته است؛ اینکه چگونه عدم دریافت ماهیت مدرن مفاهیم و ساختارها در بستر اندیشه سیاسی جدید نزدیک شدن به مباحث مدرن را با سوءبرداشت‌ها در ارتباط با هویت حقیقی عناصر و مناسبات جهان جدید همراه می‌سازد. در نهایت پژوهش حاضر مبتنی بر شیوة تحلیلی‌ ـ تبیینی و با بهره‌گیری از روش‌شناسی کتابخانه‌ای و استنادی درصدد آن است که با بازخوانی انتقادی اندیشه سیاسی‌ ـ حقوقی امام خمینی نشان دهد از آنجا که نه پرسش بنیادین اندیشه سیاسی امام و نه پاسخ ایشان به این پرسش سنخیتی با اندیشه سیاسی جدید و پرسش بنیادین آن ندارد، تفکیک قوا در اندیشه امام با دریافت مدرن آن در اندیشه سیاسی جدید تفاوت‌های اساسی دارد. با وجود اینکه ظاهراً امام تفکیک قوا در معنای رایج آن را پذیرفته‌اند، نمی‌توان ادعا کرد که ایشان اصل تفکیک قوا را در معنای دقیق کلمه آن در اندیشه سیاسی مدرن دریافت کرده و پذیرفته باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کتب
ابراهیم‌زاده، ع. (1377). حاکمیت دینی. تهران: پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه.
ارسطو (1390). مابعدالطبیعه (متافیزیک). مترجم: محمدحسن لطفی. تهران: طرح نو.
اشتراوس، ل. (1373). حقوق طبیعی و تاریخ. مترجم: باقر پرهام. تهران: آگاه.
پیشه‌فرد، م.ج. (1380). مفاهیم اساسی نظریة ولایتفقیه. قم: دبیرخانة مجلس خبرگان.
جعفری، م. (1382). شرح حدیث جنود عقل و جهل. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
حائری، م. (1995). حکمت و حکومت. لندن: شادی.
زرگری‌نژاد، غ. (1390). رسائل مشروطیت. چ 2. تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی. ج 1 و 2.
شاپیرو، ج.س. (1380). لیبرالیسم، معنا و تاریخ آن. مترجم: محمدسعید حنایی کاشانی. تهران: مرکز.
صحیفه نور (بی‌تا). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. ج 1، 2، 3، 4، 5، 8، 9، 12، 13، 18، 19، 20.
عبدالله‌زاده، ا. (1385). حاکمیت دینی. تهران: زمزم هدایت. ج 1.
فوکو، م. (1396). زیست سیاست. تهران: نی.
کوئنتین، آ. (1374). فلسفة سیاسی. مترجم: مرتضی اسعدی. تهران: الهدی.
ماکیاولی، ن. (1377). گفتارها. مترجم: محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
موسوی خمینی، س.ر. (1378). کشف الاسرار. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ـــــــــــــــــــ. (1382). شرح حدیث جنود عقل و جهل. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ـــــــــــــــــــ. (1392). ولایتفقیه (حکومت اسلامی). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ــــــــــــــــــ. (1434 ق). کتاب ‌البیع. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان. ج 2.
مقالات
حسنی، س.ح. و موسوی، ه. (1397). حکمت عملی به مثابه فلسفه علوم انسانی. روش‌شناسی علوم انسانی، 24(97)، 57 ـ 73.
رودگر، م.ج. (1390). انقلاب اسلامی و عرفان با رویکردی به آرای امام خمینی. مطالعات انقلاب اسلامی، 8(27)، 45 ـ 68.
شیعه‌علی، ع. و زارع، و. (1396). بررسی نظریه تفکیک قوا در جمهوری اسلامی ایران با نگاهی به رابطه ولایت‌فقیه با تفکیک قوا. دانش حقوق عمومی، 6(18)، 111 ـ 135.
فراتی، ع. (1383). تعامل عرفان و سیاست در اندیشة امام خمینی. پژوهشنامه متین، (22)، 91 ـ 108.
فیرحی، د. (1390). استعاره‌های دولت در فقه سیاسی معاصر شیعه. سیاست، 41(3)، 205 ـ 226.
کدخدایی، ع. و جواهری‌تهرانی، م. (1391). تفکیک قوا؛ رؤیای تقدیس‌شده. حکومت اسلامی، 17(1)، پیاپی 63، 99 ـ 122.
کدخدایی، ع. و طحان‌نظیف، ه. (1395). ساختار و ماهیت حکومت از منظر غایت و وسیله در پرتو نظریه اعتباریات. مطالعات حقوق عمومی، 46(1)، 19 ـ 39.
کربونیه، ژ. و آندره، م. (1381). مفهوم ساختار در حقوق خصوصی و عمومی. مترجم و محقق: ن.ع. منصوریان. الهیات و حقوق (آموزه‌های حقوقی)، 2(2)، پیاپی 6، 183 ـ 193.
موسی‌زاده، ا. (1396). شکل، ساختار و تشکیلات حکومت اسلامی در رسائل دینی ۱۳۴۲ ـ ۱۳۵۷. سیاست، 47(2)، 529 ـ 546.
میرموسوی، س.ع. (1384). مصلحت همگانی و حکومت دینی. فرهنگ اندیشه، (13)، 36 ـ 66.