امکان‌سنجی نظارت بر محتوای مناظرات انتخاباتی ریاست‌جمهوری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، گروه حقوق، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

2 دانشیار، گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

3 استادیار، گروه حقوق عمومی، دانشکده علوم انسانی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

10.22034/qjplk.2025.2077.1864

چکیده

امروزه بهره‌گیری از شیوه‌های مشروع، جذاب، و متناسب با رقابت‌های سالم انتخاباتی قابل توجه‌ِ کنشگران و مسئولان نظام‌های مردم‌سالار است. با گذشت سیزده دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، بدون تردید، یکی از ابزارها و سریع‌ترین روش‌ها جهت آشنایی با نامزدهای انتخاباتی ریاست‌جمهوری و‌ شناخت صحیح تفکرات و برنامه‌های انتخاباتی قابل دفاع آن‌ها برگزاری مناظرات در چارچوب رقابت‌های سیاسی سالم است. با توجه به سؤال اصلی مبنی بر اینکه «نظارت حقوقی و قضایی بر محتوای مناظرات انتخاباتی ریاست‌جمهوری ایران چگونه ممکن است؟» به تحلیل گزاره‌ها با روش توصیفی‌ ـ تحلیلی می‌پردازیم. اساساً نامزدی می‌تواند حائز اکثریت مطلق آرا باشد که با حضور در مناظره در «چارچوب قانون و مقررات» و با «اعمال نظارت مؤثر بر جلسات مناظرات» توسط نهادهای ذی‌ربط به ارائه برنامه‌ها و عملکردهای آینده خود بپردازد و راجع به مسائل مختلف ملّی و بین‌المللی راه‌حل‌های راهبردی و اساسی را متناسب با وضع موجود کشور پیشنهاد بدهد. بنابراین با هدف شناساندن مناظره مطلوب از دیدگاه حقوقی باید نظارت حقوقی و قضایی از منظر اشخاص حقوقی و نحوه نظارت بر آن نیز مورد بررسی و تحلیل حقوقی قرار بگیرد. بنا به نتایج حاصل‌شده، با توجه به عدم مقرره خاص راجع به مناظرات انتخاباتی و متعاقباً با لحاظِ عدم نظارت فعال و مؤثر بر جلسات مناظره، در نتیجه، به انحراف در آرای مردم، عدم شناسایی دقیق نامزد مورد نظر، نیز عدم ضمانت اجرای کافی برای تبلیغات انتخاباتیِ خلاف واقع (کذب) یا گمراه‌کننده منجر خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


فارسی
ارسطا، م. (1400). نگاهی به حقوق عمومی در اسلام. قم: مکث اندیشه.
استیل، ف. (1390). تاریخچه انتخابات در جهان. مترجم: پرویز دلیرپور. تهران: سبزان.
افتخاری، ا. (1381). درآمدی بر خطوط قرمز در رقابت‌های سیاسی. تهران: فرهنگ گفتمان.
امیدعلی، م. (1393). رسانه و حقوق شهروندی. قم: صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهش‌های اسلامی.
انوری، ح. (1381). فرهنگ بزرگ سخن. چ 5. تهران: سخن. ج 8.
بنی‌یعقوب، ج. (1388). فرهنگ واژگان و اصطلاحات حقوقی، سیاسی، اداری. چ 2. تهران: جنگل. ج 1.
جمعی از نویسندگان (1397). آشنایی با مفاهیم حقوق عمومی. تهران: انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان. ج 1 و 2.
حجتی، ر. (١٣٩٠). گفتمان مناظره‌ای، بررسی سازکارها و ساختار گفتمانی مناظره‌های تلویزیونی. تهران: ساقی.
خسروی، ح. (1387). حقوق انتخابات دموکراتیک. تهران: مجد.
دهخدا، ع. (1377). لغت‌نامه. زیر نظر دکتر معین و دکتر شهیدی. چاپ دوم از دوره جدید. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
راسخ، م. (1390). نظارت و تعادل در نظام حقوقی اساسی. چ 2. تهران: دراک.
رز‌م‌جو، ح. (1370). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
علی‌محمدی، م. (1392). آموزه‌های اسلامی مناظره و چگونگی کاربرد آن در مناظره‌های انتخاباتی. تهران: انتشارات و اطلاع‌رسانی مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما.
عمید، ح. (1389). فرهنگ فارسی. تهران: راه رشد.
عمیدزنجانی، ع. (1384). حقوق اساسی تطبیقی (حقوق اساسی کشورهای غربی و کشورهای اسلامی). تهران: میزان.
فولادفر، م.، و صابری، ا. (1392). چارچوب قانونی رقابت سیاسی از منظر امام خمینی، رحمه ‌الله ‌علیه. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
منصوری، م. (1390). حکایات و مناظرات. قم: طوبای محبت.
ـــــــــــ. (1401). نظام حقوقی حاکم بر انتخابات (مدیریت انتخابات و نظارت بر آن). تهران: انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان. ج 2.
نحوی، س. (1394). احکام انتخابات. قم: نشر بهار دل‌ها.
عربی
ابن‌منظور، ا. (1405 ق). لسان‌العرب. قم: نشر ادب. ج 5.
راغب اصفهانی، ا. (1390). المفردات فی غریب القرآن. چ 3. قم: دفتر نشر نوید اسلام.
مظفّر، م. (1388 ق). المنطق. قم: انتشارات جامعة مدرسین قم.
مقالات
باقری خوزانی، م.، عطریان، ف.، و مسعود، غ. (1402). واکاوی شاخصه‌های تضمین شفافیت در انتخابات ریاست‌جمهوری (مطالعه ابعاد ناظر به نامزدهای انتخاباتی). دانش حقوق عمومی، 12(41)، 127 ـ 150.
پورسعید، ر.،‌ و توتونچیان، م. (1399). مبانی دینی حقوق شهروندی. اخلاق زیستی، 10(1)، 39 ـ 49.
تارم، م.، آفتابی، ک.، و افضلی، ر. (1401). بررسی ادله نظارت استصوابی و استطلاعی در فقه و حقوق. جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 5(11)، 3548 ـ 3600.
تقی‌زاده،‌ ج.، و کریم‌زاده، ط. (1392). اصل برابری و نظارت قانونی بر اجرای انتخابات نهادهای سیاسی. مطالعات حقوقی شیراز، 5(1)، 25 ـ 48.
حبیب‌نژاد، ا.، و عامری، ز. (1400). مطالعه تطبیقی نظام حقوقی حاکم بر ممنوعیت مداخله بیگانگان در انتخابات (با نگاهی به ایران). دانش حقوق عمومی، س 10، ش 34، 133 ـ 160.
حبیب‌نژاد، ا.، و داوودی، ح. (1397). الگوی تبلیغات انتخاباتی ایران در پرتو مؤلفه‌های تبلیغات انتخاباتی شایسته. دانش حقوق عمومی، س 7، ش 20، 71 ـ 91.
ساریخانی، ع.، و اکرمی، ر. (1392). کارکردهای پیشگیرانه شفافیت در سیاست جنایی. فصلنامه حقوقی دادگستری، ش 82، 91 ـ 116.
سیدباقری، ک. (1397). حقّ مشارکت شهروندان و آزادی سیاسی با تأکید بر قرآن کریم. پژوهش‌های سیاست اسلامی، س 6، ش 14، 41 ـ 65.
صابریان، ع. (1386). مشارکت سیاسی در نظام اسلامی؛ حق یا تکلیف. دین و سیاست، ش 13 ـ 14، 79 ـ 103.
فرجیان، م.، شریفی، م.، دیانی، م.، و سلمانی‌زاده، ش. (1394). تأثیر مناظره‌های تلویزیونی به ‌عنوان یک روش تبلیغاتی بر شکل‌دهی به نظر رأی‌دهندگان در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 92 (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه‌های ایران). پژوهش‌های ارتباطی، س 22، ش 3، 53 ـ 67.
درستی، هـ. (1393). آسیب‌شناسی تبلیغات انتخاباتی مجلس شورای اسلامی در پرتو اصول حقوقی حاکم بر تبلیغات. مجلس و راهبرد، س 21، ش 80، 89 ـ 112.
نعمتی، ح.، باقری‌کنی، م.، و باقری‌کنی، م. (1401). شناسایی ابعاد و مؤلفه‌های مناظرات مطلوب انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران از منظر رهبر معظّم انقلاب. اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، 16(2)، 1 ـ 44.
اسناد و مدارک
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
سیاست‌های کلی انتخابات ابلاغی مورخ 24/07/1395 توسط مقام رهبری.
قانون انتخابات ریاست‌جمهوری اسلامی ایران مصوب 05/04/1364 مجلس شورای اسلامی.
قانون نظارت شورای نگهبان بر انتخابات ریاست‌جمهوری اسلامی ایران مصوب 04/04/1364 مجلس شورای اسلامی.
الزامات پیشگیری و مقابله با نشر اطلاعات، اخبار، و محتوای خبری مصوب 21/11/1399 شورای عالی فضای مجازی.
لایحه جامع انتخابات مصوب 03/11/1397 هیئت وزیران.
قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر مصوب 23/01/1394 مجلس شورای اسلامی.
پایگاه‌های اطلاع‌رسانی
دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله ‌العظمی امام خامنه‌ای، خطبه‌های نماز جمعه تهران، مورخ 29/03/1388 (تاریخ رجوع 11/10/1403) به نشانی: farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7190
سامانه جامع نظرات شورای نگهبان، قابل دسترس در: nazarat.shora-rc.ir
پایان‌نامه‌ها یا طرح‌های پژوهشی
آیینه‌نگینی، ح. (1395). واکاوی مفهومی کلیدواژگان چندمعنا در قانون اساسی، مدخل (نظارت). گزارش پژوهشی. تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، شماره 13950013.
امیرارجمند، ا. (1389). بررسی تطبیقی نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی با نظام‌های متداول انتخاباتی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. تهران: دانشگاه تهران.
فتاحی، ع. (1392). بررسی مفهوم حزب. گزارش پژوهشی. تهران: پژوهشکده شورای نگهبان. شماره 13920045.
مالمیر، م. (1389). بررسی و تحلیل گفتمان مناظره‌ای در نامه‌های نهج‌البلاغه. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. همدان: دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه بوعلی سینا.
نجفی دورکی، د. (1401). اصول و ضوابط برگزاری مناظره‌های انتخاباتی در نظام جمهوری اسلامی ایران. دفتر مطالعات سیاسی (گروه سیاست).
انگلیسی
Clark ,Josh (October 13, 2000). A Brief History of U.S. Presidential Debates. www. How Stuff work.com.
Coleman, S. (2000). Televised election debates. International perspectives. S.T. Martin's press.
Goldberg, Andreas c. (Ago. 8, 2022). TV debates in EP election campaigns - the influence of the 2019 Eurovision debate on voting behaviour. 1-23.
Hamilton, Lee and VinWeber (April 14, 2015). Reform the Presidential Debate Commission. 1-2
Fahrenkopf, Frank and Mike McCurry .(May 12, 2015). Why Presidential Candidates Debate?. 1-3
Jones, Tom. (Sep. 3, 2020). Moderators for the presidential debates are set. Were they the right choices?. 1-6