مطالعه تطبیقی ساختار و صلاحیت‌های شورای نگهبان با دادگاه عالی فدرال عراق و دادگاه عالی قانون اساسی سوریه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی‌ارشد حقوق عمومی، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، ایران

2 استادیار گروه حقوق عمومی، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران

10.22034/qjplk.2025.2073.1860

چکیده

بر اساس اصل سلسله مراتبی و تفوق قانون اساسی بر سایر قوانین و انطباق با شریعت یا عدم مخالفت قوانین و مقررات با شریعت در بعضی از کشورهای اسلامی، به‌ویژه در جمهوری اسلامی ایران، نهاد پایشگر به عنوان ضمانت اجرا تأسیس شده است‌. البته معمولاً این نهاد، که در ایران شورای نگهبان و در عراق دادگاه عالی فدرال و در سوریه دادگاه عالی قانون اساسی نام دارد، متکفل امور دیگری مانند تفسیر قانون اساسی یا نظارت بر برگزاری انتخابات نیز است‌. این نهادها به لحاظ ساختاری و قلمرو صلاحیت مشابهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند که به شیوة توصیفی‌ـ تحلیلی و بررسی تطبیقی امتیازات یا محدودیت‌ها و مشکلات و چالش‌ها به عنوان تجربه‌ای برای اصلاحات روشن می‌شود‌. استقلال نهاد شورای نگهبان و دادگاه قانون اساسی سوریه از نقاط قوت است و در نقطة مقابل دادگاه عالی فدرال عراق در زمرة قوة قضاییه و فقدان استقلال لازم از چالش‌های آن است‌. از طرف دیگر حجم انبوه وظایف و محدودیت تشکیلات از مشکلات نهاد شورای نگهبان و وجود تشکیلات و نیروی انسانی کافی از نقاط قوت دو نهاد مشابه آن در عراق و سوریه است‌. افزون بر آن شیوة نظارت متفاوت آن دو نهاد در عراق و سوریه و نیز شکل دولت فدرالی کشور عراق موجب تفاوت‌های زیادی در صلاحیت نهادهای نام‌برده شده است‌.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کتب
فارسی
امامی، م‌.، و استوارسنگری، ک‌. (1397)‌. حقوق اداری‌. تهران: بنیاد حقوقی میزان‌.
پروین، خ‌.، و اصلانی، ف‌. (1391)‌. اصول و مبانی حقوق اساسی‌. تهران: انتشارات دانشگاه تهران‌.
تسخیری، م‌. (1386)‌. در پرتو قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران‌. تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی‌.
جعفری لنگرودی، م.ج‌. (1387)‌. ترمینولوژی حقوق‌. تهران: گنج دانش‌.
جوان‌آراسته، ح‌. (1397)‌. حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران‌. قم: مؤسسه انتشاراتی دارالحدیث‌.
دانش‌پژوه، م‌. (1389)‌. مقدمه علم حقوق‌. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه‌.
عمید زنجانی، ع‌. (1387)‌. کلیات حقوق اساسی‌. تهران: مجد‌.
ـــــــــــــــ. (1421 ق)‌. فقه سیاسی‌. تهران: امیرکبیر‌.
قاضی‌شریعت‌پناهی، ا‌. (1375)‌. بایسته‌های حقوق اساسی‌. تهران: دادگستر‌.
لطفی، ا‌. (1389)‌. حقوق اساسی و ساختار نظام جمهوری اسلامی ایران‌. تهران: جاودانه‌.
محسنی، ف‌. (1395)‌. حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران‌. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)‌.
مدنی، س‌.ج‌. (1387)‌. حقوق اداری‌. تهران: پایدار‌.
نظرپور، م‌. (1394)‌. آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران‌. قم: دفتر نشر معارف‌.
هاشمی، س‌.م‌. (1385)‌. حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران‌. تهران: میزان‌.
ورعی، س‌.ج‌. (1386)‌. مبانی و مستندات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران‌. تهران: دبیرخانة مجلس خبرگان رهبری‌.
عربی
حمید، ح‌.خ‌. (2015)‌. القانون الدستوری و تطور النظام السیاسی فی العراق‌. بیروت: مکتبة السنهوری‌.
الخاقانی، غ‌. ز‌. ع‌.، و محمدرضا، ا‌. (2023)‌. اختصاصات المحکمة الاتحادیة العلیا و إجراءات إقامة الدعوی أمها. کوفه‌: مکتبة النجف الاشرف‌.
دراجی، ا‌. (2020)‌. المحکمة الدستوریة العلیا اشکالیاتها و کیف یمکن ان یکون ضامنة لمبادئ الشرعیة و المواطنة. بیروت: مکتبة السنهوری‌.
رزوق، ی‌. (2024)‌. دور القضاء الدستور السوری فی فصل الطعون الانتخابیة البرلمانیة. المنظمة العربیة للقانون الدستوری‌.
صلاح، خ‌. ع‌. (2011)‌. المحکمة الاتحادیة العلیا فی العراق تشکیلها و اختصاصاتها دراسة مقارنة. بغداد: جامعة النهرین‌.
العنکبی، ر‌. ح‌. ح‌. (2018)‌. الطعون الانتخابیة الخاصة بصحة انتخاب أعضاء مجلس النواب العراقی (دراسة مقارنة)‌. عمان: جامعة الشرق الاوسط‌.
غازی، ف‌. م‌. (1997)‌. نصوص دستور جمهوریة العراق فی المیزان. بغداد: جامعة النهرین‌.
الموزانی، ح‌. ع‌. ض‌. خ‌. (2017)‌. استقلال القضاء الدستوری و أثره فی الرقابة على دستوریة القوانین (دراسة مقارنة)‌. ذی‌قار: جامعة ذی‌قار‌.
مقالات
اسماعیل، ا‌. (2001)‌. حول تفعیل دور المحکمة الدستوریة العلیا دراسة مقارنة‌. جامعة دمشق، ۱۷(۲)، ۱ ـ ۲۰‌.
البحری، ح‌. م‌. (2017)‌. رقابة الدستوریة فی الجمهوریة العربیة السوریة دراسة تحلیلیة فی ضوء قانون المحکمة الدستوریة العلیا رقم 7 لعام 2014‌. جامعة دمشق للعلوم الاقتصادیة و القانونیة، ۳(۱)، ۴۵ ـ ۶۰‌.
الشربجی، ج‌. (2013)‌. دور المحکمة الدستوریة العلیا علی دستوریة القوانین فی الجمهوریة العربیة السوریة بین الدستور 1973 و 2012‌. جامعة دمشق، ۲۵(۳)، 67 ـ 83‌.
شمسیه خنک‌داری، م‌. (1399)‌. اصل ممنوعیت کارکنان دولت از تصدی بیش از یک شغل در رویه قضایی دیوان عدالت اداری‌. هشتمین همایش پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران، 27 شهریور 1399‌.
عباسی، ب‌.، و حسینی الموسوی، س‌. م‌. (1399)‌. بررسی رویه شکلی شورای نگهبان در انطباق مقررات دولتی با شرع‌. حقوق اداری، 25، زمستان 1399‌.
نیکونهاد، ح‌.، و عساکره، ز‌. (۱۳۹۸)‌. گستره اقتضائات نظارت استصوابی بر انتخابات در نظر شورای نگهبان با تأکید بر انتخابات مجلس شورای اسلامی‌. دانش حقوق عمومی، 6(26): 73 ـ 95‌.
پایان‌نامه‌ها
درویش حمد، ف‌. (2011)‌. اختصاصات المحکمة الاتحادیة العلیا فی العراق‌. رسالة دکتری. دانشگاه سلیمانیه‌.
میرصادق، ج‌. س‌. (2014)‌. المحکمة الاتحادیة العلیا و دورها فی العراق الجدید‌. پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد. دانشگاه بیروت العربیه.
اسناد و مدارک
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران‌ (1358)‌.
قانون اساسی عراق‌ (2005)‌.
قانون اساسی جمهوری عربی سوریه‌ (1920)‌.
قانون اساسی جمهوری عربی سوریه (1930)‌.
قانون اساسی جمهوری عربی سوریه‌ (2012)‌.
آیین‌نامه داخلی شورای نگهبان‌ (1379)‌. مصوب 22/04/1379.
آیین‌نامه داخلی دادگاه عالی فدرال عراق‌ (2022)‌. شماره ۱‌.
قانون دادگاه عالی قانون اساسی سوریه‌ (2014)‌. شماره ۷‌.
قانون دادگاه عالی عراق‌ (2005)‌. شماره ۵‌.
قانون اصلاحیه اول (دستور شماره ۳۰ سال ۲۰۰۵)‌ (2021)‌. شماره ۲۵‌.
آیین‌نامه داخلی کمیته عالی مستقل انتخابات عراق‌ (2023)‌. شماره ۱‌.
قانون قوه قضاییه سوریه‌ (1961)‌.
قانون انتخابات مجلس نمایندگان و شوراهای استان‌ها و شهرهای عراق‌ (2018)‌. شماره ۱۲‌.
قانون کمیسیون عالی مستقل انتخابات عراق (2019)‌. شماره ۳۱‌.