سازوکارهای حل اختلاف و تنظیم روابط قوا در نظام جمهوری اسلامی ایران(با مطالعۀ تطبیقی دیگر نظام‌های حقوقی)

نویسندگان

1 استادیار دانشکدة معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

اصل تفکیک قوا به‌عنوان روشی برای تقسیم وظایف میان نهادهای حاکمیتی و حکمرانی مطلوب مورد قبول عموم نظام‌های سیاسی قرار گرفته است. در کنار این اصل ساختاری، به‌دلیل گسترۀ وسیع وظایف و صلاحیت‌های قوای حکومتی، سازوکارها و روش‌های تنظیمی دیگری نیز پیش‌بینی شده است که هم موجب ساماندهی بهتر روابط قوا و پیشبرد هماهنگ سیاست‌های دولتی شود و هم از بروز اختلافات نظری و عملی در صلاحیت قوا پیشگیری به‌عمل آید. با این همه، ممکن است در مواردی روش‌های تنظیمی راه­گشا نباشد و اختلاف نظر به حد یک اختلاف حقوقی در آید. در این راستا، نظام‌های حقوقی به فراخور ساختارهای اساسی خود، نهادها و سازوکارهایی را برای حل اختلاف قوا پیش‌بینی کرده‌اند تا از بروز یا گسترش التهاب و تنش در فضای کشور جلوگیری شود.
در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، تنظیم روابط و حل اختلافات قوا به موجب بند «7» اصل (110) قانون اساسی در صلاحیت مقام رهبری قرار گرفته است. بر این اساس، ایشان طی حکمی در مردادماه 1390 دستور تشکیل هیأت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه را به‌عنوان نهادی مشورتی در راستای ایفای نقش یادشده صادر کردند.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی

اسماعیلی، محسن (1383)، «نقش رئیس جمهور در اجرای قانون اساسی»، فصلنامۀ پژوهشی دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، ش 22.
بهادری، علی (1389)، روابط میان قوا در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران با نگاهی به نظریۀ کنترل و تعادل قوا، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشگاه امام صادق (علیه­السلام).
ره‌پیک، سیامک (1377)، «مبانی اختیارات رهبری در قانون اساسی جمهوری اسلامی و مقایسۀ آن با اختیارات رئیس جمهوری در برخی از نظام‌های ریاستی»، دیدگاه‌های حقوقی، ش 12.
شریعتی‌نسب، صادق (۱۳۹۰)، «دیگران اختلافات خود را چگونه حل می‌کنند؟ (نگاهی اجمالی به قوانین اساسی کشورهای جهان)»، ماهنامة علوم انسانی مهرنامه، سال دوم، ش پانزدهم. قابل دسترس در: http://www.mehrnameh.ir/article/2568.html
صحیفۀ امام (1378)، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران: چ اول، ج چهاردهم.
صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1381)، تهران: ادارۀ کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ دوم، ج2.
صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1381)، تهران: ادارۀ کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ دوم، ج3.
عبداللهی، حسین (1391)، حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه در حقوق اساسی ایران و آمریکا، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
عمید زنجانی، عباسعلی (1387)، کلیات حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات مجد، چ سوم.
غمامی، سید محمدمهدی (1392)، عناصر اصلی نظم عمومی و حدود آن در حوزۀ حقوق عمومی ایران، رسالۀ دورۀ دکتری، دانشگاه علوم و تحقیقات تهران.
فاضلی، خادم‌حسین (1389)، «نظام سیاسی افغانستان و تعامل قوای سه‌گانه»، ماهنامۀ معرفت، ش 115. قابل دسترس بر: http://marifat.nashriyat.ir/node/331
فاورو، لویی (1384)، «دادگاه‌های قانون اساسی»، ترجمۀ: علی‌اکبر گرجی، نشریه حقوق اساسی، ش پنجم.
قاضی (شریعت پناهی)، سید ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: نشر میزان، چ دوازدهم.
مجموعۀ اساسی (1391)، معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات ریاست جمهوری، تهران: ادارۀ چاپ و انتشار، چ دوم.
مهرپور، حسین (1374)، دیدگاه‌های جدید در مسائل حقوقی، تهران: انتشارات اطلاعات، چ دوم.
مهرپور، حسین (1391)، مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر دادگستر، چ سوم.
نجفی اسفاد، مرتضی؛ محسنی، فرید (1380)، «بررسی حقوقی مجمع تشخیص مصلحت نظام و جایگاه آن در نظام جمهوری اسلامی ایران»، دیدگاه‌های حقوقی، ش 21 و 22.
نجفی اسفاد، مرتضی؛ محسنی، فرید (1386)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات بین‌المللی المهدی، چ چهارم.
هاشم‌زاده هریسی، هاشم (1384)، گفتارهایی در حقوق اساسی کاربردی، تهران: نشر میزان، چ اول.
هاشمی، سید محمد (1369)، «بررسی تطبیقی و موضوعی بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، تحقیقات حقوقی، ش 8.
هاشمی، سید محمد (1387)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر میزان، چ بیستم، ج2.
یزدی، محمد (1375)، قانون اساسی برای همه، تهران: سپهر.

ب) لاتین

Bhatta, Ganesh D. (2010), “Dispute Resolution Mechanism under the Draft Constitution”, Nepal Constitution Foundation Newsletter, No. 5.
Conti, Samuel D. (August, 2010), “Comments on Resolution of Constitutional Disputes in Nepal and Proposed Alternatives”, Nepal Constitution Foundation Newsletter, No. 5.
Eyolf Jul-Larsen, Pierre-Joseph Laurent, Pierre-Yves Le Meur, Eric Léonard (2011), Une anthropologie entre pouvoirs et histoire: conversations autour de l'oeuvre de Jean-Pierre Chauveau, KARTHALA Editions, Africa: West.
Helmke, Gretchen and Figueroa, Julio Ríos (eds.) (2011), Courts in Latin America, Cambridge University Press.
Heon Hwan, Lee (2007), “Resolving Political Conflicts through the Constitutional Adjudication in Korea”, Korea: Ajou University.
National Commission to Review the Working of the Constitution (6 July 2001), “Constitutional Mechanisms for Settlement of Inter-State Disputes”, Consultation Paper, New Delhi. at: http://lawmin.nic.in/ncrwc/finalreport/v2b2-2.htm
Vile, John R. (2010), Encyclopedia of Constitutional Amendments, Proposed Amendments, and Amending Issues, Volume One, California: ABC-CLIO, Third Edition.

ج) قوانین و مقررات

آیین‌نامۀ داخلی مجمع تشخیص مصلحت نظام (مصوب 3/8/1376 مجمع تشخیص مصلحت نظام).
قانون اساسی ایالات متحدۀ آمریکا (مصوب 1787 م. با متمم‌های بعد از آن تا 1992 م.).
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1358 و بازنگری 1368 ه.ش).
قانون اساسی جمهوری ایتالیا (مصوب 1948 با اصلاحات 2001).
قانون اساسی جمهوری پارلمانی یونان (مصوب 1975 با اصلاحات 2008).
قانون اساسی جمهوری فدرال آلمان (مصوب 1949).
قانون اساسی جمهوری فرانسه (مصوب 1958 با اصلاحات 2008).
قانون اساسی کنفدراسیون سوئیس (مصوب 1999).