امکان‌سنجی نظارت شرعی بر مقررات خارج از صلاحیت دیوان عدالت اداری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری حقوق عمومی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشگاه امام صادق(ع)، پژوهشگر پژوهشکده شورای نگهبان، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

مطابق اصل 4 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران کلیه قوانین و مقررات باید بر اساس موازین اسلامی باشد و تشخیص آن نیز بر عهده فقهای شورای نگهبان است. از سوی دیگر رسیدگی به دادخواهی از مقررات دولتی بنا بر اصول 170 و 173 قانون اساسی در صلاحیت هیئت عمومی دیوان عدالت اداری قرار دارد. بر این پایه است که امکان دادخواهی از مقررات دولتی، به جهت نقض حقوق شرعی اشخاص، با استعلام از فقهای شورای نگهبان در مواد 84 و 87 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری پیش‌بینی شده است و تبعیت از نظر فقهای شورا برای دیوان الزامی است. با توجه به خروج برخی از مقررات و مصوبات از صلاحیت هیئت عمومی دیوان عدالت اداری، سؤال اصلی این پژوهش این است که نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان در زمینه کدام دسته از مقررات و مصوبات خارج از صلاحیت دیوان از بستر وصول شکایت در دیوان میسر است؟ یافته‌های پژوهش با روشی توصیفی‌- تحلیلی از طریق رجوع به منابع کتابخانه‌ای نشان می‌دهد، به سبب دلایلی مانند تکلیف دیوان به تبعیت از نظرات فقهای شورا، اصل 4 قانون اساسی ملاک شناسایی صلاحیت نظارت شرعی بر مقررات است. نظارت شرعی بر مقررات خارج از صلاحیت دیوان با وصول شکایت در دیوان ممکن است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کتب
اداره کل روابط عمومی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی (1381). آشنایی با شورای عالی انقلاب فرهنگی. تهران: شریف.
امامی، م. و استوارسنگری، ک. (1395). حقوق اداری. تهران: میزان. ج 1.
امامی، م.، واعظی، س.م.، و سلیمانی، م. (1391). ضوابط دعاوی قابل طرح در دیوان عدالت اداری. تهران: میزان.
شمس، ع. (1384). آیین دادرسی مدنی. تهران: دراک. ج 1.
صدرالحفاظی، س.ن. (1372). نظارت قضایی بر اعمال دولت در دیوان عدالت اداری. تهران: شهریار.
فتحی، م.، و کوهی‌اصفهانی، ک. (1397الف). قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به همراه نظرات تفسیری شورای نگهبان. تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
فتحی، م.، و کوهی‌اصفهانی، ک. (1397ب). نظرات شرعی فقهای شورای نگهبان بر اساس اصل 4 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1359 ـ 1397). تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
قاضی شریعت‌پناهی، ‌ا. (1383). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی. تهران: میزان.
قطبی، م. (1396). جایگاه و صلاحیت‌های دیوان عدالت اداری در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران با نگاهی به نظرات شورای نگهبان. تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
مولا‌بیگی، غ. (1395). صلاحیت و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری. تهران: جنگل.
هاشمی، س.م. (1385). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. چ 12. تهران: میزان. ج 2.
 
مقالات
آیینه‌نگینی، ح. (1399). صلاحیت دیوان عدالت اداری در رسیدگی به اعتراض از آرای مراجع شبه‌قضایی، تأملی بر یک رأی. حقوق اداری، 8(24)، 29 ـ 47.
الهام، غ.، و میرمحمدی میبدی، م. (1392). بررسی تداخل مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی با مصوبات مجلس شورای اسلامی، ‌دولت، و مجمع تشخیص مصلحت نظام. حقوق اسلامی، 14(37)، 155 ـ 179.
بنایی‌اسکویی، ‌م. (1394). تحدید قلمرو صلاحیت دیوان عدالت اداری توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی. مطالعات حقوق عمومی، 45(4)، 631 ـ 665.
پروین، خ.، و ابریشمی‌راد، م. (1397). سازوکار مطلوب نظارت فقهای شورای نگهبان بر مقررات دولتی از بستر نظارت دیوان عدالت اداری. دانش حقوق عمومی، 7(20)، 113 ـ 134.
حاجی‌علی‌خمسه، م.، مسعودیان، م.، و فعلی، ح. (1399). سازکار مطلوب نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی. دانش حقوق عمومی، 9(30)، 25 ـ 50.
درویش‌وند، ا.، و راجی، س.م. (1390). تحلیلی بر نظارت بر قوانین و مقررات در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران. حکومت اسلامی، 16(61)، 103 ـ 132.
درویش‌وند، ا.، فضائلی، ا.، و اسمعیلی گیوی، ح. (1397). بررسی جایگاه مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در نظرات شورای نگهبان. دانش حقوق عمومی، 7(21)، 25 ـ 50.
درویش‌وند، ا.، کدخدامرادی، ک.، و فتاحی زفرقندی، ع. (1400). تضمینات حق دادخواهی در نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر نظرهای شورای نگهبان. دانش حقوق عمومی، 10(34)، 29 ـ 55.
صرامی، س. (1373). احکام حکومتی و مصلحت. راهبرد، 3(4)، 63 ـ 92.
فعلی، ح.، تقی‌زاده، ا.، و آریان‌نژاد، ع. (1401). بهینه‌سازی نسبت نظارت شرعی و نظارت قانونی بر مقررات در دیوان عدالت اداری و چالش‌‌های فرارو. مجموعه مقالات همایش ارتقای کارآمدی دیوان عدالت اداری در نظارت بر مقررات اداری. اصفهان: مشارق‌الانوار.
فقیهی، س.ف. و عساکره، ز. (1400). تحلیل حقوقی آثار نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر قوانین و مقررات. حکومت اسلامی، 26(99)، 5 ـ 28.
کدخدایی، ع. و ویژه، م. (1388). شورای نگهبان و دعاوی مربوط به ابطال تصمیمات دولتی خلاف قانون اساسی. مجموعه مقالات همایش دیوان عدالت اداری؛ صلاحیت قضایی و دادرسی اداری. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
ملک‌افضلی، م. (1387). جایگاه و اعتبار مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی. حکومت اسلامی، 13(48)، 144 ـ 174.
واعظی، س.م. و سلیمانی، م. (1395). خوانده در دیوان عدالت اداری. دانش حقوق عمومی، 5(13)، 23 ـ 42.
واعظی، س.م. (1388). نقش دیوان عدالت اداری در دادرسی شرعی مقررات اداری. مطالعات حقوقی، 1(3)، 125 ـ 152.
ویژه، م. (1388). تحلیلی بر صلاحیت‌های هیئت عمومی دیوان عدالت اداری. حقوق و مصلحت، 2(5)، 83 ـ 101.
هاشمی، س.م. (1388). مفهوم دولت در ارتباط با صلاحیت‌های دیوان عدالت اداری. مجموعه مقالات همایش دیوان عدالت اداری: صلاحیت قضایی و دادرسی اداری. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی. واحد تهران مرکزی.
هدایت‌نیا، ف. (1382). جایگاه دیوان عدالت اداری در رسیدگی به شکایات مردم از دستگاه‌های دولتی. رواق اندیشه، 3(19)، 35 ـ 52.
 
پایان‌نامه‌ها و طرح‌های پژوهشی
آسوده‌آرانی، م. (1395). بررسی تطبیقی صلاحیت‌ها و اعتبار حقوقی مصوبات شورای عالی فضای مجازی ایران و کمیسیون ارتباطات فدرال امریکا. [پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد]. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
ابراهیمی، م. (1390). تحلیل حقوقی صلاحیت و اختیارات شورای عالی انقلاب فرهنگی در حقوق اساسی ایران. [پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد]. تهران: دانشگاه تهران.
امجدیان، ح. (1391). خلأ‌های نظارت شرعی و قانون اساسی شورای نگهبان. ناظر علمی: سید محمدمهدی غمامی. گزارش تحلیلی پژوهشکده مجازی حقوق سازمان بسیج حقوقدانان. شماره مسلسل 911116014.
پژوهشکدة شورای نگهبان (1401). نظرات استدلالی شورای نگهبان در خصوص مصوبات مجلس شورای اسلامی؛ طرح اصلاح قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری. تهران: پژوهشکده شورای نگهبان. کد گزارش: 14010510. تاریخ تصویب: 29/03/1401. تاریخ نظر شورای نگهبان: 25/04/1401.
فعلی، ح. (1399). نظارت شرعی شورای نگهبان بر مقررات. [پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد]. تهران: دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری.
میرمحمدی میبدی، م. (1391). جایگاه حقوقی مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی. [پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد]. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).