صلاحیت دادستانی کل کشور در احیای حقوق عامه؛ مطالعه موردی تحریم‌های یکجانبه آمریکا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری حقوق بین‌الملل عمومی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22034/qjplk.2022.1319.1275

چکیده

تحریم‌های یکجانبه آمریکا، ترجمان سیاستی خصمانه در روابط بین‌الدول و بی‌اعتنایی به حقوق بنیادین بشری از جمله حق بر حیات، سلامت و توسعه است که در حقوق بین‌الملل و حقوق اساسی کشورها شناسایی شده و سازوکارهایی برای تضمین و حمایت از آن‌ها پیش‌بینی شده ‌است. در نظام ایران نیز این موارد در چارچوب حقوق عامه شناسایی شده که قوه قضاییه و دادستانی کل رسالتی ذاتی در احیای این حقوق ایفا می‌کنند. دادستان کل کشور این کارویژه را حسب مورد مستقیماً اجرا کرده یا از طریق مراجع ذی‌صلاح پیگیری و نظارت می‌کند.
این مقاله با جست‌وجو در حقوق ایران و با رویکردی توصیفی-تحلیلی به این نتیجه رهنمون شده که تحریم‌های یکجانبه آمریکا ناقض حقوق بین‌الملل و حقوق اساسیِ شناخته‌شده در قانون اساسی ج.ا.ایران است. در نتیجه، دادستانی کل کشور به موجب وظایف خود باید در جهت احیای حقوق عامه و مقابله با ناقضان آن از طریق سازوکارهای مقرر و با هماهنگی و همکاری مراجع ذی‌ربط اقدام کند. این اقدامات می‌تواند در مراجع ملی و بین‌المللی و به طرفیت دولت آمریکا و افراد دخیل در این جرائم به‌عمل آید. در این زمینه اشخاص زیان‌دیده می‌توانند علیه آمریکا در دادگستری تهران طرح دعوا کنند. همچنین دیوان داوری ایران‌ـ‌آمریکا و دیوان بین‌المللی دادگستری، مراجع بین‌المللی صالح برای رسیدگی به مسئولیت دولت آمریکا هستند.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی و عربی

    1. ابراهیم گل، علیرضا (1397)، مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها متن و حاشیه مواد کمیسیون حقوق بین‌الملل، تهران: شهر دانش، چ دهم.
    2. تنگستانی، محمدقاسم؛ مرادی برلیان، مهدی؛ مهرآرام، پرهام (1397)، گفتارهایی در باب نهاد دادستانی و احیای حقوق عامه، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه، چ اول.
    3. خالقی، علی (1397)، آیین دادرسی کیفری، تهران: شهر دانش، چاپ سی هفتم.
    4. ضیائی بیگدلی، محمدرضا (1396)، حقوق بین‌الملل عمومی، تهران: گنج دانش، چ پنجاه‌وهفتم.
    5. غمامی، سید محمدمهدی (1390)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ اول.
    6. مشروح مذاکرات (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول، ج 3.
    7. ممتاز، جمشید (1376)، ایران و حقوق بین‌الملل، تهران: دادگستر، چ اول.
    8. خلف رضائی، حسین (1394)، «ظرفیت‌های حقوق بین‌الملل برای دفاع اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در مقابل تحریم‌های ایالات متحده آمریکا»، آفاق امنیت، ش 29.
    9. دشتی، علی؛ بهرامیان، مهدی؛ پروین، خیرالله؛ علوی، پرویز (1397)، «واکاوی تضمینات حقوق عامه با نگاهی به حقوق شهروندی و جایگاه مقام تعقیب»، مجله اخلاق زیستی، ش 1، دوره 8.
    10. طحان نظیف، هادی؛ طهماسبی، محمدحسن (1397)، «نقش دادستان در صیانت از حقوق و آزادی‌های عمومی در حقوق کیفری ایران»، مجله حقوقی قضاوت، ش 93.
    11. غمامی، سید محمدمهدی (1397)، «الگوی احیای حقوق عامه با تحول در نظام هنجارها و ساختارهای قضایی»، مجله حقوق اسلامی، ش 58،
    12. مشهدی، علی؛ رشیدی، مهناز (1399)، «مهم‌ترین راهکارهای حقوقی جمهوری اسلامی ایران در واکنش به ترور سردار سلیمانی»، فصلنامه پژوهشی تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال هفتم، ش 2.
    13. معظمی، زهرا؛ کاظم‌زاده، علی (1399)، «احیای کارخانجات ورشکسته از منظر حقوق عامه در گستره حقوق عمومی»، پژوهش و مطالعات اسلامی، ش 15.

    ب) قوانین و مقاوله‌نامه‌ها و اسناد بین‌المللی

    1. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
    2. قانون آیین دادرسی کیفری 1392.
    3. قانون صلاحیت دادگستری جمهوری اسلامی ایران برای رسیدگی به دعاوی مدنی علیه دولت‌های خارجی ۱۳۹۰.
    4. دستورالعمل نظارت و پیگیری حقوق عامه مصوب 1397 رئیس قوه قضاییه.
    5. دستورالعمل نحوه نظارت و پیگیری حقوق عامه مصوب 1395 دادستان کل کشور

    ج) انگلیسی

    A) Books

    1. Anthony, Aust. (2010), Handbook of International Law. Second Edition. New York: Cambridge University Press.
    2. Shaw, Malcolm N. (2003), International Law. New York: Cambridge University Press. Fifth edition.
    3. World Development Report (1993), “Investing in Health”, New York: Oxford University Press.
    4. Gary Clyde Hufbauer, Jeffrey J. Schott and Kimberly Ann Elliot (2009). Economic Sanctions Reconsidered: History and Current Policy (Washington D.C.: Institute for International Economics, 1985).

    B) Articles

    1. Talaie, Farhad (2001), Rules and Principles Governing Arbitration Between States, Journal of Social Sciences and Humanities of Shiraz University, Fall 2001, Volume 17, Number 1 (33); Page(s) 2 To 22.
    2. Karine Morin, and Steven H. Miles (2000), The Health Effects of Economic Sanctions and Embargoes: The Role of Health Professionals, American College of Physicians–American Society of Internal Medicine, Annals of Internal Medicine, Volume 132, Number 2, 18 January 2000, p. 159.
    3. Lopez GA, Cortright D (1997), Economic Sanctions and Human Rights: Part of the Problem or Part of the Solution? International Journal of Human Rights, 1997, no. 1, pp. 1-25.

    C) International Rues, Conventions and Documents

    1. Draft Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts with Commentaries.
    2. Rome Statute of the International Criminal Court.
    3. Charter of the United Nations.
    4. Declaration of The Government of The Democratic and Popular Republic OF ALGERIA (General Declaration), 19th January 1981
    5. Declaration on Principles of International Law concerning Friendly Relations and Co-operation among States in Accordance With the Charter of The United Nations, General Assembly Resolution 2625, 24 October 1970.
    6. Treaty of Amity, Economic Relations, and Consular Rights of 1955.
    7. Judgment of 3 February 2021, Preliminary objections, Alleged Violations of the 1955 Treaty of Amity, Economic Relations, and Consular Rights (Islamic Republic of Iran v. United States of America).
    8. Press release 2021/5, 3 February 2021, Alleged Violations of the 1955 Treaty of Amity, Economic Relations, and Consular Rights (Islamic Republic of Iran v. United States of America).
    9. The impact of unilateral sanctions on human rights in the Islamic Republic of Iran in light of the COVID-19 crisis, Submitted by: Maat for Peace, Development and Human Rights (an organization in special consultative status with the United Nations Economic and Social Council).
    10. Special Rapporteur on The Negative Impact of Unilateral Coercive Measures on The Enjoyment of Human Rights, Statement by Ms. Alena Douhan, 30 November 2020, Vienna
    11. UN GA, Report of International Law Commission on the work of its 48th session, 6 May–26 July 1996, GAOR Supp. No. 10 (A/51/10), p.145.
    12. A/RES/46/210. Economic measures as a means of political and economic coercion against developing countries.
    13. A/RES/38/152. Review and appraisal of the implementation of the International Development Strategy for the Third United Nations Development Decade.
    14. ICC-01/20-4, 04 March 2020, Prosecution’s Provision of the Supporting Document of the Referral Submitted by the Government of Venezuela.
    15. ICC-01/20, 19 February 2020, Decision assigning the Situation in the Bolivarian Republic of Venezuela II and reassigning the Situation in the Bolivarian Republic of Venezuela I to Pre-Trial Chamber III.
    16. Charter of Economic Rights and Duties of States. GA Res. 3281(xxix), UN GAOR, 29th Sess., Supp. No. 31 (1974) 50.
    17. UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights (CESCR), General Comment No. 8: The relationship between economic sanctions and respect for economic, social and cultural rights, 12 December 1997, E/C.12/1997/8