مشارکت عمومی در تهیه و اصلاح قانون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران

2 دانش‏‌آموخته کارشناسی‏ ارشد حقوق عمومی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران

10.22034/qjplk.2022.1468.1379

چکیده

قانون‌گذاری یکی از امور مهم حاکمیتی است که در جوامع دموکراتیک معمولاً بر ‏عهده مجالس مقنن، مرکب از نمایندگان منتخب مردم، است. به علت پیچیده و مهم بودن امر قانون‌گذاری حقوقدانان، با هدف ارتقای کیفیت قوانین، اصولی را برشمرده‌‏اند. یکی از این اصول مشارکت حداکثری شهروندان در فرایند قانون‌گذاری است. از آسیب‏‌های پیش روی نظام قانون‌گذاری ایران، که ریشه در عدم توجه به کیفیت قوانین دارد، متروک شدن قانون و سرپیچی شهروندان از اجرای قانون است که در نهایت به تزلزل اصل حاکمیت قانون خواهد انجامید. حل این آسیب در گرو بررسی راهکارهای ارتقای کیفیت قوانین است. این موضوع پژوهش در زمینه مشارکت عمومی در قانون‌گذاری، به مثابه راهکار ارتقای کیفیت قوانین، را ضرورت و اهمیت می‏‌بخشد. این نوشتار با استفاده از منابع کتابخانه‏‌ای و با روش توصیفی‌ـ تحلیلی به دنبال بررسی چیستی مشارکت عمومی در قانون‌گذاری و مبانی و اهداف آن است. نتیجه پژوهش حکایت از آن دارد که مشارکت عمومی در تهیه و تدارک قانون یکی از حقوق ملت است که مطابق آن قانون‌گذار ملزم می‏شود، حین تهیه پیش‏‌نویس قوانین، نظرات مردم و ذی‌نفعان و متخصصان را اخذ و تا جای ممکن در متن قانون لحاظ کند. یکی از مبانی و همچنین اهداف مشارکت عمومی در قانون‌گذاری ارتقای کیفیت و مقبولیت قانون است.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    1. ابریشمی‌‏راد، محمد‏امین؛ اسدی‌‏اوجاق، نادر (1401)، «مهم‌ترین علل قابل اجرا نبودن قوانین در نظام حقوقی ایران»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، سال یازدهم، شماره 35، 119 ـ 144.
    2. اسلامی، سید ‏محمد‏هادی (1397)، اصول و فنون قانون‌گذاری، تهران: جنگل، چ اول.
    3. انصاری، باقر (1399)، اصول و فنون قانون‌گذاری؛ تنظیم پیش‏نویس طرح‏‌ها و لوایح، تنقیح و تدوین قوانین، تهران: دادگستر، چ اول.
    4. بیتام، دی (1390)، «مشارکت شهروندان در روند قانون‌گذاری»، ترجمه حامد کرمی، مرکز پژوهش‏‌های مجلس (دفتر مطالعات حقوقی)، شماره مسلسل 11059.
    5. چلبی، آزاده (1397)، فساد و مقبولیت قانون از منظر جامعه‏‌شناسی حقوق، تهران: نی، چ دوم.
    6. چیتگران، محمدصالح (1397)، «پایه‌‏های ضروری تشکیل‏‌دهنده نظام دموکراسی و تضمین‏‌های آن»، فصلنامه مطالعات حقوق، دوره 2، شمارة 21، 107 ـ 127.
    7. حبیب‏‌نژاد، سید احمد؛ تقی‏زاده، احمد (1398)، «نیازسنجی تقنینی؛ عنصری بایسته در قانون‌گذاری شایسته»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، سال 8، شماره 26، 25 ـ 46.
    8. حبیب‌‏نژاد، سید احمد؛ عامری، زهرا (1399)، «قانون‌‏نویسی در نظام تقنینی ایران در پرتو مدل‏‌های پیش‏نویس‏‌نگاری تقنینی»، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال 27، شماره 102، 241 ـ 265.
    9. دبیرنیا، علی‌رضا (1395)، «تحلیلی بر حقوق بنیادین در قانون اساسی ایران (1) حق تعیین سرنوشت مردم»، نشریه کانون وکلا، سال 68، شماره (پیاپی) 234، 13 ـ 24.
    10. دو بنوا، آلن (1378)، تأملی در مبانی دموکراسی، ترجمه بزرگ نادرزاده، تهران: چشمه، چ اول.
    11. رستمی، ولی (1387)، «مشارکت مردم در قانون‌گذاری جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه حقوق، دوره 38، شماره 1، 179 ـ 204.
    12. رضایی جوزانی، محمد؛ حاکمی، محمد‏امین (1395)، «مطالعة حق مشارکت شهروندان در قانون‌گذاری متکی بر فناوری‏‌های نو‏ظهور»، دو‏فصلنامه حقوق بشر و شهروندی، سال اول، شماره 2، 185 ـ 206.
    13. عباسی، بیژن (1395)، حقوق بشر و آزادی‏های بنیادین، تهران: دادگستر، چ دوم.
    14. عبدالاحد، علی و همکاران (1398)، آسیب‌شناسی نظام قانون‌گذاری جمهوری اسلامی ایران، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس، ویرایش دوم.
    15. عبداله‏‌زاده شهربابکی، آزاده (1398)، «مبنای نظری بحث پیرامون مسئلة کیفیت قانون: چیستی و چرایی»، فصلنامة پژوهش حقوق عمومی، سال 21، شمارة 63، 296 ـ 315.
    16. ـــــــــــــــــــــــــ (1399)، «روش‏‌های ارتقای کیفیت قوانین»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 50، شماره 2، صص 757 ـ 770.
    17. ــــــــــــــــــــــــ (1400)، درآمدی بر کیفیت قانون، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ اول.
    18. علیخانی، صادق؛ اسلامی، رضا؛ نیاورانی، صابر (1398)، «ظرفیت‏‌های قانون اساسی ایران در افزایش مشارکت شهروندان در پرتو راهبردهای حکمرانی خوب»، فصلنامه تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، دوره 15، شماره 2 (پیاپی 40)، 11 ـ 31.
    19. غلامی، علی؛ بهادری جهرمی، علی (1392)، «مفهوم، ماهیت، و نظارت بر اجرای سیاست‏های کلی نظام»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، سال 2، شماره 1، 51 ـ 72.
    20. کعبی، عباس؛ فتاحی زفرقندی، علی (1395)، «سیاست‏های کلی نظام؛ راهکار ارتقای نظام قانون‌گذاری در نظام جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامة دانش حقوق عمومی، سال 5، شماره 15، 99 ـ 122.
    21. گرجی ازندریانی، علی‏اکبر (1396)، مبانی حقوق عمومی، تهران: جنگل، چ ششم.
    22. مرکز‏مالمیری، احمد (1385)، حاکمیت قانون، مفاهیم، مبانی و برداشت‏‌ها، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس، چ دوم.
    23. میرزایی، اقبال‌علی (1390)، «قانون متروک: مبانی، مفهوم، و مصادیق»، مجله حقوقی دادگستری، سال 45، شماره 74، 69 ـ 102.
    24. نیاورانی، صابر (1386). «نسبت دموکراسی و احترام به قانون: پژوهش در مبانی فلسفی احترام به قانون»، نشریه حقوق اساسی، سال 4، شماره 8، 259 ـ 270.
    25. والدرون، جرمی (1397)، قانون‌گذاری: مفاهیم، نظریه‌‏ها، و اصول، ترجمه حسن وکیلیان، تهران: نگاه معاصر، چ اول.

    ب) انگلیسی

    1. Barten, Ulrike (2015), Minorities, Minority Rights and Internal Self-Determination, New Yorker: Springer.
    2. Campbell Black, Henry‏ (1968), Black's Law Dictionary, Fourth Edition, Minnesota, USA: West Publishing CO, 4th
    3. Creighton, James L (2005), Public Participation Handbook Making Better Decisions through the Citizen Involvement, San Francisco: Jossey-Bass, 1st Ed.
    4. Dworkin, R (2013), »the Rule of Law and Human Rights in Contemporary World«, in Law of Ukraine, NO. 3, pp 7-13; Quoted from; Abdollahzadeh Shahrbabaki, Azade (2019), »Theoretical Basis for the Discussion on the Quality of Law: Concept and Requirement«, Public Law Research, Vol. 21, Issue 63, pp 297-317.
    5. Fuller, Lon l (1969), the Morality of Law, New Haven and London: Yale University Press, the Second Edition.
    6. Higgins, Rosalyne (1994), Problems and Process International Law and How We Use It, New York: Oxford University Press; Available in »https://books.google.com/books?id=QEVPAx9qkScC&lpg=PP1&pg=PR3#v=onepage&q&f=false« (Last visited 2022/04/21).
    7. Lautenbach, Geranne (2013), the Concept of the Rule of Law and the European Court of Human Rights, UK: Oxford University Press.
    8. Nabatchi, Tina & Matt Leighninger (2015), Public Participation for 21st Century Democracy, New Jersey: Jossey-Bass a Wiley Brand.
    9. OECD (2001), Citizens as Partners, Paris: OECD Publications.
    10. Pimbert, Michel & Tom Wakeford (2001), »Overview – Deliberative Democracy and Citizen Empowerment«, in Deliberative Democracy and Citizen Empowerment, Michel Pimbert and Tom Wakeford eds, PLA Notes, pp 23-28. Available in »https://pubs.iied.org/6345iied?r=p«, (Last visited 2022/04/19).
    11. Rawls, John (2005), Political Liberalism, New York: Columbia University Press. Available in »https://books.google.com/books?id=vlCsAgAAQBAJ&lpg=PP1&pg=PR4#v=onepage&q&f=false«, (Last visited 2022/04/18).
    12. Raz, Joseph (1983), the Authority of Law Essays on Law and Morality, New York: Oxford University Press.
    13. Renn, Ortwin & Thomas Webler & Horst Rakel & Peter Dienel & Branden Johnson (1993), »Public Purticipation in Decision Making: A Three-step Procedure«, Policy Sciences, Vol. 26, No. 3.
    14. Rose, Jonathan (2004), »the Rule of Law in the Western World: An Overview«, Journal of Social Philosophy, Vol. 35, No. 4.
    15. Skaaning, Sevend-Eric (2010), »Measuring the Rule of Law«, Political Research Quarterly, Vol. 63, No. 2, pp 449-460.
    16. UNESCAP (n. d.), »what is good governance? «, available in » https://www.unescap.org/sites/default/d8files/knowledge-products/good-governance.pdf «, (Last visited 2021/03/03)

    ج) فرانسوی

    1. Barraud, Boris (2016), «La co-écriture citoyenne des projets de loi: la participation au service de la représentation», Politeia-Les Cahiers de l'Association Française des Auditeurs de l'Académie Internationale de Droit constitutionnel, Association Française des Auditeurs de l'Académie Internationale de Droit constitutionnel, pp 1-25.
    2. Vidal-Naquet, Ariane (2016), »Le citoyen co-législateur: quand, comment, pour quels résultats? «, in La démocratie connectée: ambitions, enjeux, réalités, Novembre 2016, Toulon, France, pp 17-28.