امکان و امتناع عطف به ماسبق شدن تفسیر قوانین (با تأکید بر نقد نظرهای شورای نگهبان و رویه هیأت عمومی دیوان عدالت اداری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، فارس، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشکده حقوق، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

10.22034/qjplk.2022.1379.1330

چکیده

از ویژگی‌های قانون، وضوح و عدالت است. این ویژگی‌ها اقتضا می‌کند تا آثار قوانین، به تنظیم و تنسیق روابط اجتماعی آن هم مبتنی بر تفوق عدالت، کارکرد پیدا کند. به همین ترتیب تفسیر قوانین عادی که بنا به نظر شورای نگهبان ذیل اصل 73 قانون اساسی، بیان مراد مقنن است، به‌دلیل آنکه به‌طور مستقل به ایجاد قاعده جدید نمی‌انجامد، به پیروی از قانون اصلی، می‌بایست آثاری عادلانه به‌همراه داشته باشد. با این حال آنچه در مقام اجرا در نظام حقوقی ایران، در قالب نظر‌های تفسیری شورای نگهبان و نیز در ساحت نظارت قضایی دیوان عدالت اداری در حال تحقق است، اعتباربخشی به برداشت مجریان، پیش از تصویب تفسیر قانون است. شورای نگهبان و به‌تبع آن دیوان عدالت اداری، برداشت‌های مجریان پیش از تفسیر قانون را مبنای عدم عطف به ماسبق شدن تفسیر قانون می‌داند و فعل و ترک فعل مجریان مستنبط از قانون را از شمول امور مختومه قلمداد می‌کند. در این مقاله با شیوه تحلیلی و اثبات‌گرایانه، به نقد نظرهای شورای نگهبان و نیز رویه هیأت عمومی دیوان عدالت اداری می‌پردازیم و آثار اجرایی این نظرها تحلیل می‌شود.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی و عربی

    1. اصغری شورستانی، محمدرضا (1395)، شرح مبسوط قانون اساسی- شرح اصل هفتادوسوم قانون اساسی، گزارش پژوهشی، تهران: انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان.
    2. بابایی‌مهر، علی (1388)، «تفسیر، اصول و مبانی آن در حقوق عمومی»، فصلنامه حقوق خصوصی، سال ششم، ش 14، بهار و تابستان 1388، ص 167-196.
    3. تقی‌زاده، جواد؛ بانشی، حسن (1394)، حدود صلاحیت مجلس شورای اسلامی در مقام تفسیر قانون از منظور شورای نگهبان، دوفصلنامه دانش حقوقی، سال چهارم، پاییز و زمستان، ص 1-22.
    4. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1395)، دانشنامه حقوقی، تهران: گنج دانش، ج 2، چ دوم.
    5. -------------------- (1398)، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، چ سی‌ویکم.
    6. خداپرستی، فرج‌الله (1376)، فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد در زمان فارسی، شیراز: دانشنامه فارس.
    7. رحیمی، فتح‌اله؛ منتی‌نژاد، صادق؛ حقیقی، مهری (1399)، «جایگاه تفسیر مضیق قوانین در حقوق عمومی؛ با تأکید بر مقایسه تفسیر در حقوق کیفری با حقوق اساسی و اداری»، فصلنامه دانش حقوق مالیه، سال چهارم، ش 14، ص 5-21.
    8. صفی‌پوری، عبدالرحیم بن عبدالکریم (1397)، منتهی الارب فی لغات العرب، ترجمه علیرضا حاجیان‌نژاد، تهران: سخن، ج 3.
    9. کاتوزیان، ناصر (1389)، حقوق انتقالی، تهران: میزان، چ دوم.
    10. ---------- (1394)، کلیات حقوق، تهران: میزان، چ چهارم.
    11. ---------- (1396)، اعتبار امر قضاوت‌شده، تهران: میزان، چ دهم.
    12. کعبی، عباسعلی (1398)، تحلیل مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، ج 1.
    13. مارمور، اندره (1399)، فلسفه حقوق، ترجمه سعید عابدی، تهران: نگاه معاصر، چ دوم.
    14. معین، محمد (1386)، فرهنگ معین، دوره دوجلدی، گردآوری عزیزالله علیزاده، تهران: ادنا، چ چهارم، ج 1.
    15. مهرپور، حسین (1376)، «تأملی در تفسیر شورای نگهبان از تفسیر قانون»، مجله قضایی و حقوقی دادگستری، دوره 61، ش 19-20، ص 39-54.
    16. هارت، هربرت (1395)، مفهوم قانون، ترجمه محمد راسخ، تهران: نی.
    17. هاشمی، سید محمد (1398)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران-حاکمیت و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، چ بیست‌ونهم، ج 2.

    ب) انگلیسی

    1. Aquinas, Saint Thomas; Summa Theologica, 1947
    2. Barak, Aharon (2005) Purposive Interpretation in Law, London: Princeton University Press Publishing
    3. Bix, Brian (2010(A Companion to the Philosophy of Law and Legal Theory, Article: Natural Law Theory, Blackwell Publishing
    4. Fuller, Lon. L (1964) The Morality of Law, Virginia: Yale University Publishing Ltd
    5. Goldin, M. P& W.A. Emundson (2005) The Blackwell Guide to the Philosophy of Law and Legal Theory: Blackwell Publishing
    6. Merriam Webster’s new world dictionaries (1984)
    7. Raz, Joseph (1985); Authority and Justification, Philosophy & Public Affairs, Vol.14, No.1 (Winter 1985), pp.3-29.