کیفیت مشارکت نمایندگان مجلس شورای اسلامی در فرآیند قانون‌گذاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

مستنبط از اصول متعدد قانون اساسی (مانند اصول 58، 71 و 85)، برخی فرایندهای مقرر در آیین‌نامه داخلی مجلس و نظرهای متعدد شورای نگهبان در این زمینه، رویکرد غالب نظام حقوقی کشور را باید مبتنی بر مشارکت حداکثری و فعال نمایندگان مجلس در فرایند قانون‌گذاری معرفی کرد. پژوهش حاضر به شیوه‌ توصیفی-تحلیلی، در پی پاسخگویی به این پرسش است که کیفیت مشارکت نمایندگان مجلس شورای اسلامی در فرایند قانون‌گذاری باید چگونه باشد؟ در این پژوهش ضمن اثبات ضرورت مشارکت حداکثری و فعال نمایندگان مجلس در فرایند قانون‌گذاری، رویه‌های ناقض این رویکرد شناسایی و تحلیل شده است. مبتنی بر یافته‌های تحقیق، برخی فرایندها و رویه‌های قانون‌گذاری ایران از نظر منوط بودن بررسی مواد و اجزای طرح‌ها و لوایح به اعلام مخالفت نمایندگان، تصویب برخی طرح‌ها و لوایح از جمله در زمینه‌ دائمی ساختن قوانین آزمایشی و تصویب طرح‌های تنقیحی به‌صورت مجموعی و همچنین عدم مشارکت حداکثری و فعال نمایندگان در بررسی پیوست‌ها و ضمایم طرح‌ها و لوایح -به‌خصوص پیوست‌های لوایح بودجه و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی، با رویکرد غالب نظام حقوقی ایران انطباق ندارد. ازاین‌رو اصلاح فرایندها و رویه‌های مذکور به‌منظور انطباق با این رویکرد مورد انتظار است.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    1. اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1363)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، ج 2.
    2. افجه، سید علی‌اکبر و همکاران (1397)، «عوامل مؤثر بر ادراک در فرایند قانون‌گذاری»، مطالعات مدیریت، ش 88، ص 51-74.
    3. اولسون، دیوید. ام؛ نورتون، فلیپ (1390)، «قوه مقننه در گذار دموکراتیک، ترجمه حسن وکیلیان»، مندرج در مجموعه مقالات گفتارهای در قانون و قانون‌گذاری، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
    4. بارنت، رندی ا (1384)، مشروعیت قانون اساسی، ترجمۀ عباسعلی کدخدایی و عبدالعلی محمدی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش70، ص 311-366.
    5. بیگ‌زاده، صفر (1383)، شیوه نگارش قانون، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
    6. تبیت، مارک (1386)، فلسفه حقوق، ترجمه حسن رضایی خاوری، مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    7. حبیب‌نژاد، سید احمد؛ تقی‌زاده، احمد (1398)، «نیازسنجی تقنینی؛ عنصری بایسته در قانون‌گذاری شایسته»، دانش حقوق عمومی، ش 26، ص 25-46.
    8. راسخ، محمد (1384)، بنیاد نظری اصلاح نظام قانون‌گذاری، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس.
    9. زارعی، محمدحسین (1389)، نقش کمیسیون‌های داخلی در نظارت پارلمانی: مطالعه تطبیقی، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
    10. صانعی، پرویز (1381)، حقوق و اجتماع، تهران: طرح نو، ج 1.
    11. قاضی شریعت‌پناهی، ابوالفضل (1391)، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: میزان، چ 43
    12. کاتوزیان، ناصر (1377)، فلسفه حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، ج 1.
    13. ----------- (1378)، گامی به‌سوی عدالت، تهران: دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
    14. کوئن. جی. مویل (1390)، «ارتقای کارآمدی رویه‌های تقنینی پارلمان»، ترجمه حسن وکیلیان، مندرج در مجموعه مقالات گفتارهای در قانون و قانون‌گذاری، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
    15. لوی برول، هانری (1370)، جامعه‌شناسی حقوق، ترجمه ابوالفضل قاضی شریعت‌پناهی، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    16. نورتون، فلیپ (1390)، «پارلمان در یک نگاه»، ترجمه حسن وکیلیان، مندرج در مجموعه مقالات گفتارهایی در قانون و قانون‌گذاری، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
    17. هریسی‌نژاد، کمال‌الدین (1395)، حقوق اساسی تطبیقی، تبریز: آیدین، چ پنجم.

     

    ب) لاتین

    1. Farber, Daniel A. , Frickey, Philip P. (2010), Law and Public Choice, University of Chicago Press.
    2. Gerber, Elisabeth R. , Gerber Elisabeth B. (1999), The Populist Paradox: Interest Group Influence and the Promise of Direct Legislation, Princeton University Press.
    3. Horne, alexander and Andrew le sueur (2016), parliament legislation and accountability, hart publishing , pp. 40-42.
    4. Lewis, Daniel c. (2013), Direct Democracy and Minority Rights, UK: Routledge,
    5. Mill, J.S. (1997), considerations on representative Government, in collected works of john stuart Mill, Vol. xix.
    6. Newton, Kenneth, Jan W.Van Deth (2005), foundations of comparative Politics, UK: Cambridge University Press.
    7. Smookler, Jennifer (2006), “making a difference? The effectiveness of pre- legislative scrutiny”, Parliamentary Affairs, Vol. 59, No. 3, pp. 522-535.
    8. Yates, Douglas (1982), Bureaucratic Democracy, USA: Harvard College.

     

    ج) منابع اینترنتی و گزارش‌ها

    تارنمای خانه ملت به نشانی:

    https://www.icana.ir/Fa/

    سامانه جامع نظرات شورای نگهبان به نشانی:

     http://nazarat.shora-rc.ir/

    تارنمای شورای قانون اساسی فرانسه به نشانی:

    https://www.conseil-constitutionnel.fr/

    تارنمای مجلس سنای ایالات متحده آمریکا به نشانی:

    https://www.senate.gov/artandhistory/history/common/briefing/Filibuster_Cloture.htm/