1
استادیار گروه حقوق عمومی و بین‌الملل دانشکده حقوق دانشگاه قم، قم، ایران
2
دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران
10.22034/qjplk.2020.197
چکیده
نظریههای متفاوتی در مقام بیان چگونگی تنظیم رابطه فرمانروایان و فرمانبرداران وجود دارد. نظریه دولت ـ ملت و نظریه امت ـ امامت از جمله مهمترین این نظریات در فضای فکری دولت مدرن و حکومت اسلامی هستند. مسلم است که اتخاذ هر یک از این نظریات ثمرات متمایزی در قانون اساسی برجای میگذارد. با این حال وضعیت قانون اساسی ایران در این موضوع در هالهای از ابهام است. از این رو این مقاله به این پرسش میپردازد که در قانون اساسی میزان توجه به هریک از نظریات امت ـ امامت و دولت ـ ملت چه قدر است. بدین منظور میتوان با بررسی انگارههای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به پیش فرض نگارندگان آن در توجه به هریک از این نظریات دست یافت. در این مقاله برای کشف منطق قانون اساسی با رویکردی تحلیلی ـ انتقادی عمل شده است. نتیجه این تحقیق حاکی از آن است که اگرچه نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران در سطح مبانی و اهداف مبتنی بر اندیشه امت امامت سامان یافته است؛ اما بنا به علل و عواملی همه اقتضائات و لوازم فراگیر و متناسب با این نظریه در قانون اساسی وارد نشده است و در سطح ساختارها و نهادها انگارههایی از هر دو نظریه قابل مشاهده است. اگرچه که ایجاد نهادهای سیاسی و نظامی برای پیشبرد نظریه امت ـ امامت ضروری است؛ اما کافی نیست و پیاده‌سازی کامل این نظریه در قانون اساسی نیازمند تکمیل، اصلاح و خلق ساختارها و نهادهای سیاسی، قضایی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی است.
اداره تبلیغات و انتشارات. (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، جلد 1، چاپ اول.
ارسطا، محمد جواد؛ نیکونهاد، حامد. (1393)، «مفهوم امت در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره 9، پاییز 1393، صص 50 ـ 27.
آشوری، داریوش. (1366)، دانشنامه سیاسی (فرهنگ اصطلاحات و مکتب‌های سیاسی)، تهران: انتشارات مروارید، چاپ سوم، 1373.
جوان آراسته، حسین. (1379)، «امت و ملت، نگاهی دوباره»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 16، تابستان 1379، صص 173 ـ 158.
حسینی بهشتی، سید محمد. (1361)، بررسی تحلیلی از جهاد، عدالت، لیبرالیسم و امامت، تهران: دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی.
حسینی بهشتی، سید محمد. (1383)، ولایت، رهبری، روحانیت، تهران: بقعه، چاپ اول.
حسینی بهشتی، سید محمد. (1390)، مبانی نظری قانون اساسی، تهران: بقعه، چاپ چهارم.
رحمت الهی، حسین. (1388). تحول قدرت، دولت و حاکمیت از سپیده دمان تاریخ تا عصر جهانی شدن، تهران: میزان، چاپ اول.
رحیمی، محمد رضا. (1393)، حقوق بیگانگان: مطالعه تطبیقی در حقوق بین‌الملل و حقوق اسلام، تهران: نشر دادگستر، چاپ اول.
شریعتی، علی. (بی تا)، امت و امامت، بی جا: بی نا.
شمس‌الدین، محمدمهدی. (1375)، نظام حکومت و مدیریت در اسلام، ترجمه سید مرتضی آیت‌الله زاده شیرازی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
الصدر، محمد باقر. (1434)، موسوعه الامام الشهید السید محمد باقر الصدر (قدس السره)، قم: پژوهشگاه شهید صدر، ج 5 و 17، چاپ اول.
الصدر، محمد باقر. (1434)، موسوعه الامام الشهید السید محمد باقر الصدر (قدس السره)، قم: پژوهشگاه شهید صدر، ج 17، چاپ اول.
ضیایی بیگدلی، محمد رضا. (1375)، اسلام و حقوق بین‌الملل، تهران: گنج دانش، چاپ اول.
عالم، عبدالرحمن. (1373). بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی، چاپ اول.
عمید زنجانی، عباسعلی. (1366)، فقه سیاسی: نظام سیاسی و رهبری در اسلام، تهران: انتشارات امیرکبیر، جلد 2، چاپ دوم، 1367.
عمید زنجانی، عباسعلی. (1367)، فقه سیاسی: حقوق بین‌الملل اسلام، تهران: انتشارات امیرکبیر، جلد 3، چاپ اول.
فیرحی، داوود. (1387)، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران: موسسه آموزش عالی باقرالعلوم، چاپ ششم.
قاضی، سید ابوالفضل (1373)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، چاپ چهاردهم.
قوام، سید عبدالعلی. (1384)، روابط بین‌الملل؛ نظریهها و رویکردها، تهران: سمت، چاپ دهم، 1394.
کعبی، عباس (1394)، تحلیل مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران؛ مبتنی بر اصول قانون اساسی، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، جلد 2، چاپ اول.
کعبی، عباس (1394)، تحلیل مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران؛ مبتنی بر اصول قانون اساسی، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، جلد 1، چاپ اول.
گل محمدی، احمد. (1392)، چیستی، تحول و چشم‌انداز دولت، تهران: نشر نی، چاپ اول.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1375)، «اختیارات ولی‌فقیه در خارج از مرزها»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 1، پاییز 1375، صص 95 ـ 81.
منتظری، حسینعلی. (1374)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، تهران: تفکر، جلد 5، چاپ اول.
28. موسی زاده، ابراهیم؛ کهریزی، رزیتا. (1394)، «حقوق پناهندگی در اسلام: منبعی برای توسعه حقوق بین‌الملل پناهندگی»، دو فصلنامه اندیشههای حقوق عمومی، بهار و تابستان 1394، شماره 7، صص 56 ـ 39.
نیکونهاد، حامد. (1394)، نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران در پرتو نظریه امت امامت (دانشنامه دوره دکتری تخصصی)، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
نیکونهاد، حامد. (1397)، «امت ایران؛ بازشناسی تحلیلی جامعه سیاسیِ زیربنای جمهوری اسلامی به مثابه نظام امت و امامت»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 89، پاییز 1397، صص 144 ـ 118.
هاشمی، محمد. (1374)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، جلد 1، چاپ چهاردهم.
هیوود، اندرو (1387)، کلیدواژه‌ها در حقوق و سیاست، ترجمه اردشیر امیرارجمند و باسم موالی زاده، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
نیکونهاد, حامد, مکارم, روح الله. (1399). تأملی بر چالش‌های نظام امت امامت در تلاقی با اقتضائات دولت مدرن در نظم حقوق اساسی جمهوری اسلامی. فصلنامه دانش حقوق عمومی, 9(28), 71-92. doi: 10.22034/qjplk.2020.197
MLA
حامد نیکونهاد; روح الله مکارم. "تأملی بر چالش‌های نظام امت امامت در تلاقی با اقتضائات دولت مدرن در نظم حقوق اساسی جمهوری اسلامی". فصلنامه دانش حقوق عمومی, 9, 28, 1399, 71-92. doi: 10.22034/qjplk.2020.197
HARVARD
نیکونهاد, حامد, مکارم, روح الله. (1399). 'تأملی بر چالش‌های نظام امت امامت در تلاقی با اقتضائات دولت مدرن در نظم حقوق اساسی جمهوری اسلامی', فصلنامه دانش حقوق عمومی, 9(28), pp. 71-92. doi: 10.22034/qjplk.2020.197
VANCOUVER
نیکونهاد, حامد, مکارم, روح الله. تأملی بر چالش‌های نظام امت امامت در تلاقی با اقتضائات دولت مدرن در نظم حقوق اساسی جمهوری اسلامی. فصلنامه دانش حقوق عمومی, 1399; 9(28): 71-92. doi: 10.22034/qjplk.2020.197
)