بایسته‌‌های اصیل ساختاری در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران که با هدف اجرای احکام الهی شکل گرفته، با مبنا قرار دادن نظریه ولایت مطلقه فقیه، دست به طراحی ساختاری زده است که هرچند در مواردی منحصربه‌فرد است، اما قالب کلی آن پیشتر در ساختار‌های حقوق اساسی کشور‌های دیگر به‌کار گرفته شده است، این در حالی است که بهره‌گیری از ساختار از پیش‌تولیدشده ممکن است به‌دلیل چارچوب‌های حقوقی شکل‌گرفته بر مبانی خاص، تنگنا‌هایی را ایجاد کند که محتوای درونی اسلام، شریعت و فقه را به‌عنوان ماهیت نظام اسلامی تحت تأثیر قرار دهد و به‌تدریج روند عرفی شدن به‌سبب این شکل ساختار در نظام اسلامی طی شود. بنابراین ضرورت توجه به معیار‌های ساختاری در حکومت اسلامی بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. نوشتار پیش‌رو در پی آن است که پس از تبیین تأثیر ساختار بر محتوا، در جست‌وجوی معیار‌های ساختاری مذکور در اسلام، به این پرسش پاسخ دهد که اسلام به‌عنوان شریعت مبنا و حاکم بر جمهوری اسلامی ایران تجویزی برای شکل و ساختار حکومت ارائه داده است یا خیر؟ به نظر نویسندگان، از اسلام به‌عنوان الگوی هنجاری عام، اقتضائات و الزامات ساختاری (نظیر در رأس ساختار بودن امام و...) در زمینه چینش ساختار برای جمهوری اسلامی ایران قابل برداشت است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

     الف: فارسی و عربی

    1. ابن عبد ربه، احمد بن محمد (بی‌تا)، العقد الفرید، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    2. اداره کل قوانین مجلس شورای اسلامی (1380)، صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی، اداره تبلیغات و انتشارات، چ دوم.
    3. ارسطا، محمدجواد و حامد نیکونهاد (1393)،  «مفهوم امت در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، ش 9.
    4. ارسطا، محمدجواد (1389)، نگاهی به مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران، تهران: مؤسسه بوستان کتاب، چ اول.
    5. بانگ، ماریو (1380)، «کل‌گرایی و فردگرایی (1)» معرفت، ترجمه محمد عزیز بختیاری، مهر، ش 46.
    6. بشیریه، حسین (1377)، جامعه‌شناسی سیاسی (نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی)، چ چهارم، تهران: نشر نی.
    7. تقوی، مصطفی (1390)، «احکام حکومتی، قانون اساسی و کارآمدی»، جستارهای سیاسی معاصر، سال دوم، ش 1 بهار و تابستان، ص 23-46.
    8. توسلی، غلامعباس (1370)، نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: سمت، چ دوم.
    9. جلایی‌پور، حمیدرضا و جمال محمدی (1387)، نظریه‌های متأخر جامعه‌شناسی، تهران: سمت، چ دوم.
    10. خمینى موسوی، سید روح‌اللّه (1423ق)، ولایتفقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چ دوازدهم.
    11. -------------------- (1389)، صحیفهامام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ پنجم.
    12. راجی، سید محمدهادی و محمد برومند (1393)، «معیار‌های تمیز تقنین از اجرا در نظرات شورای نگهبان»، دانش حقوق عمومی، ش 4، پاییز، ص 99- 123.
    13. شریف‌الرضی، محم بن حسین (1414ق)، نهج‌‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم: هجرت، چ اول.
    14. شعبه الحرانی، علی بن الحسین (1389)، تحف العقول عن آل رسول، بیروت: منشورات مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، الطبعه الخامسه.
    15. صورتمشروحمذاکراتشورایبازنگریقانون اساسی (1380).
    16. طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1373)، حقوق اداری، تهران: سمت.
    17. طبرسی، حسن بن فضل (1365)، مکارم الاخلاق، ترجمه ابراهیم میرباقری، تهران: فراهانی.
    18. قاضی(شریعت‌پناهی)، ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهاد‌های سیاسی، تهران: میزان.
    19. کدخدایی، عباسعلی و هادی طحان نظیف (1395)، «ساختار و ماهیت حکومت از منظر غایت و وسیله در پرتو نظریه‌ اعتباریات»، مطالعات حقوق عمومی، دوره 46، ش 1، بهار، ص 19-39.
    20. ------------------------------ (1393)، «تأثیر ساختار‌های حکومتی بر ماهیت نظام سیاسی، از منظر عاملیت و ساختار»، دانش حقوق عمومی، ش 10، زمستان، ص 45-68.
    21. گرجی ازندریانی، علی‌اکبر (1388)، در تکاپوی حقوق اساسی، تهران: جنگل.
    22. لیتل، دانیل (1373)، تبیین در علوم اجتماعی؛ درآمدی به فلسفه علم‌الاجتماع، ترجمه عبدالکریم سروش، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
    23. محرمی، توحید (1384)، «نظارت بر قدرت سیاسی از دیدگاه فقهای شیعه»، مجله پژوهش علوم سیاسی، پاییز و زمستان، ش 1، ص ١٥٩-١٦٤.
    24. معین، محمد، (1363)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، چ ششم، ج 2 و 3.
    25. منتظری نجف‌آبادى، حسینعلى (1409ق)، مبانی فقهحکومتاسلامی، ترجمه محمود صلواتى و ابوالفضل شکورى، قم: مؤسسه کیهان، چ اول.
    26. مؤمن قمی، محمد (1393)، بررسی وظایف و اختیارات ولی فقیه، به کوشش محمدمهدی بهداروند، قم: معارف.
    27. نجفی اسفاد، مرتضی و فرید محسنی (1386)، حقوقاساسیجمهوریاسلامیایران، تهران: فردافر، انتشارات بین‌المللی الهدی، چ هشتم.
    28. هاشمی، سید محمد (1375)، حقوق اساسی (حاکمیت و نهاد‌های اساسی)، تهران: مجتمع آموزش عالی، ج 2.
    29. ------------- (1382)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران )ج1 اصول ومبانی کلی نظام(، تهران: میزان، چ پنجم.
    30. یوسفی، حیات‌الله (1389)، ساختار حکومت در اسلام، قم: بوستان کتاب، چ دوم.

     

     

    ب: لاتین

     

    1.Glucksmann, Miriam (1979), Structuralist analysis in contemporary social thought, boston, and henely.

    2.M. Durer (1955), Droit constitutionnel et institutions politiques.