مفهوم قانونگذاری در آرای فقهی و حقوقی سید محمدباقر صدر

نویسندگان

1 مدرس خارج اصول حوزه علیمیه قم

2 استادیار دانشگاه قم

3 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

سید محمدباقر صدر از جمله فقهای معاصری است که در آثار خود به موضوع قانونگذاری، هم از حیث فقهی و هم از منظر حقوقی، توجه داشته است. پرسش این پژوهش آن است که آیا مفهوم قانونگذاری در حقوق و علوم سیاسی، در معنای شکلی و حداقلی، در آرای فقهی شهید سید محمدباقر صدر وجود دارد و در صورت وجود، حدود و قلمروش چیست. به‌منظور پاسخ به این پرسش، به روش توصیفی-تحلیلی، ابتدا مبانی فقهی او در این زمینه، به‎خصوص با تقسیم حکم به دو حکم شرعی و حکم حکومتی، مطرح شده است. پس از آن، مباحث حقوقی او در این موضوع، که شامل تأسیس نظری نهادهای سیاسی حاکمیتی است، با دو رویکرد اندامی و کارکردی بررسی و در پایان، پس از تبیین مفهوم قانونگذاری در معنای مدنظر، امکان وجودی آن در نظرهای فقهی و حقوقی سید محمدباقر صدر آزموده شده است. در نتیجه این مفهوم صوری قانونگذاری در مجموعه کارکردهای نهادهای سیاسی پیشنهادی او، در دو سطح خفیف و قوی، در دو قلمرو احکام شرعی مختلف‎فیه و احکام منطقةالفراغ، شناسایی شده است.

 

کلیدواژه‌ها


  1.  

    الف) فارسی و عربی

    1. امینی‌پزوه، حسین و محسن اسماعیلی (1390)، «منطقةالفراغ به‎مثابه‌ی نظریه‌ی قانونگذاری»، دانش حقوق عمومی، ش 5، صص 1-20.

    2.   امینی‌پزوه، حسین (1393)، در جستجوی نظریه‌ی قانونگذاری در آثار برخی از فقهای معاصر امامیه، گزارش پژوهشی پژوهشکده‌ی شورای نگهبان، شماره‌ی مسلسل 13930075.

    3.   راسخ، محمد (1384)، بنیاد نظری اصلاح نظام قانونگذاری، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، چ اول.

    4. سیدرضی، محمدبن‎حسین (1414ق)، نهج‎البلاغه، قم: هجرت، چ اول.

    5.    صدر، سید محمدباقر (1403ق[الف])، «لمحة فقهیة تمهیدیة فی مشروع دستور الجمهوریةالاسلامیة فی ایران»، الاسلام یقود الحیاة، تهران: وزارة الارشاد الإسلامی، چ دوم، صص 1-20.

    6.       ---------------- (1403ق[ب])، «صورة عن اقتصاد المجتمع الاسلامی»، الاسلام یقود الحیاة، تهران: وزارة الارشاد الإسلامی، چ دوم، صص 20-54.

    7.       --------------- (1403ق[ج])، «خطوط تفصیلیة عن اقتصاد المجتمع الاسلامیة»، الاسلام یقود الحیاة، تهران: وزارة الارشاد الاسلامی، چ دوم، صص 55-90.

    8.    --------------- (1403ق[د])، «خلافة الانسان و شهادة الانبیاء»، الاسلام یقود الحیاة، تهران: وزارة الارشاد الإسلامی، چ دوم، صص 129-172.

    9.       ---------------- (1403ق[هـ])، الفتاوى الواضحة وفقاً لمذهب أهلالبیت علیهمالسلام، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، چ هشتم.

    10.    ----------------- (1410ق)، دروس تمهیدیة فی علمالاصول، معالم الاصول الجدیدة، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.

    11.    ----------------- (1421ق[الف])، دروس فی علمالأصول(الحلقةالاولی)، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چ اول.

    12.    -------------- (1421ق[ب])، دروس فی علمالأصول (الحلقةالثانیة)، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چ اول.

    13.    --------------- (1421ق[ج])، دروس فی علمالأصول (الحلقةالثالثة)، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چ اول.

    14.    ---------------- (1424ق)، اقتصادنا، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چ اول.

    15.    ---------------- (1428ق[الف])، «الأسس الإسلامیة»، ومضات، مجموعة من مقالات و محاضرات و وثائق، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چ اول، صص 243-278.

    16.    ---------------- (1428ق[ب])، «دور الدولة فی الإقتصاد الإسلامی»، ومضات، مجموعة من مقالات و محاضرات و وثائق، قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چ اول، صص 145-160.

    17.    ---------------- (1428ق[ج])، «خصائص النظام الاسلامی»، ومضات، مجموعة من مقالات و محاضرات و وثائق، قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چ اول، صص 105-122.

    18.    ---------------- (1428ق[د])، «أطروحةالمرجعیةالصالحة»، ومضات، مجموعة من مقالات و محاضرات و وثائق، قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چ اول، صص 461-471.

    19.    ---------------- (1428ق[هـ])، «محاضرات حول المحنة»، ومضات، مجموعة من مقالات و محاضرات و وثائق، قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چ اول، صص 417-460.

    20.    ---------------- (1429ق)، «ماذا تعرف عن الاقتصاد الاسلامی؟»، المدرسة الاسلامیة، قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چ اول، صص 111-156.

    21. فضلی، عبدالهادی (1421ق)، «الاسس الاسلامیة للدستور الاسلامی عرض و بیان لما وضعه الشهید الصدر من اصول للدستور الاسلامی»، منهاج، بیروت: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، ش17، صص311-340.

    22. قاضی شریعت‎پناهی، ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، چ دوازدهم.

    23.    کورنو، جیرار (1418ق)، معجم المصطلحات القانونیة، ترجمه منصور القاضی، بیروت: مجد، چ اول، ج1.

    24. کلینی، محمدبن‎اسحاق (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چ چهارم، ج1.

    25.  معلوف، لویس (1380)، فرهنگ بزرگ جامع نوین(عربی به فارسی)، ترجمه‌ی احمد سیاح، تهران: اسلام، چ سوم، ج1.

    26. ملاط، شبلی (1998م)،تجدید الفقه الاسلامی، محمدباقرالصدر بین النجف و شیعة العالم، ترجمۀ غسان غصن، بیروت: دارالنهار، چ اول.

    27.  موریس، نخلة؛ البعلبکی، روحی و مطر، صلاح (2002م)، القاموس القانونی الثلاثی، قاموس قانونی موسوعة شامل و مفصل، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیة، چ اول.

     

    ب) لاتین

     

    1. Bellamy, Richard (2017), The Rule of Law and the Separation of Powers, ed. Richard Bellamy, Taylor & Francis
    2. Flores, Imer.B (2005), ‘The Quest for Legisprudence: Constitutionalism v. Legalism’ In The Theory and Practice of Legalization: Essays on Legisprudence, ed. L.J.Wintgens, Aldershot: Asghate Publishing.
    3. Oliva, Éric(2009), Droit Constitutionnel, Paris: Dalloz, 6ème édition.
    4. Wintgens, Luc J (2007), ‘Introduction’ in Legislation in Context: Essays in Legisprudence (Applied legal philosophy), England: Ashgate Publishing.