مبنا، ماهیت و تضمین محدودیت‌های بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نویسندگان

1 دکتری حقوق عمومی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

پیش‌بینی تشریفات پیچیده، دشوار و طولانی در فرایند بازنگری در قانون اساسی امری ضروری برای پاسداشت این قانون از تغییرات مکرر و سلیقه‌ای در تمامی نظام‌های سیاسی به‌شمار می‌رود. قانون اساسی ایران نیز افزون‌بر پیش‌بینی چنین سازوکاری در اصل 177، در همین اصل و اصل 132 محدودیت‌هایی را برای بازنگری در قانون اساسی مدنظر قرار داده است که تبیین و تحلیل جوانب مختلف این موارد امری مهم در بازنگری‌های احتمالی آینده به‌نظر می‌رسند. این نوشتار در پی آن است که با رویکردی تحلیلی به بررسی مبانی، ماهیت و کیفیت تضمین این محدودیت‌ها در منظومه‌ی حقوق اساسی ایران بپردازد. در این زمینه، اصل 132 محدودیت‌هایی زمانی را به‌دلیل فقدان احتمالی ثبات نظام سیاسی پیش‌بینی کرده، و اصل 177 نیز موضوعاتی را که پایه و بنیان نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران را تشکیل می‌دهند، مصون از تغییر عنوان کرده است که تضمین رعایت این شرایط و محدودیت‌ها در صلاحیت مقام رهبری قرار دارد.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    خمینی، روح‌الله (1378)، صحیفه‌ی امام (مجموعه‌ی آثار امام خمینی (ره))، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره)، چ اول، ج 3.

    بروکه، سام (1387)، «ایجاد قانون اساسی و اصول تغییرناپذیر»، ترجمه‌ی مجتبی همتی، حقوق اساسی، سال هفتم، ش 9، صص 255-280.

    تقی‌زاده، جواد و معصومه فدایی جویباری (1392)، «بررسی اصل 177 قانون اساسی با تأکید بر مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی»، تحقیقات حقوقی، ش 63، صص 187-212.

    تیلا، پروانه (1384)، «چارچوب نظری بازنگری در قانون اساسی»، مجله‌ی حقوق اساسی، ش 5، صص 53-79.

    خلیلی، محسن (1379)، «مقایسه‌ی بازنگری در دو قانون اساسی مشروطیت و جمهوری اسلامی ایران»، پژوهشنامه‌ی متین، ش 5 و 6، صص 131-182.

    صورت ‌مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (جلسه‌ی 51 تا 67-آخر) (1364)، اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، تهران: چاپخانه‌ی مجلس شورای اسلامی، ج 3.

    صورت ‌مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (جلسه‌ی پانزدهم تا بیست‌وهشتم) (1381)، اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، تهران: چاپخانه‌ی مجلس شورای اسلامی، ج 3، چ دوم.

    صورت ‌مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (جلسه‌ی بیست‌ونهم تا چهل‌ویکم) (1380)، اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، تهران: چاپخانه‌ی مجلس شورای اسلامی، چ دوم، ج 3.

    فاورو، لوئی و ودل، ژرژ (1382)، «اصول فرا قانون اساسی و حاکمیت ملّی (مناظره‌ی لویی فاورو و ژرژ ودل)»، ترجمه‌ی علی‌اکبر گرجی، حقوق اساسی، ش 1، صص 239-284.

    ملکوتیان، مصطفی و محمدمهدی باباپور (1390)، «بازنگری قانون اساسی: تاریخچه، ضرورت‌ها و فرایند شکل‌گیری تا قانونمندی»، فصلنامه‌ی سیاست، مجله‌ی دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی، دوره‌ی 41، ش3، صص 305-319.

    کاویانی، محمدهادی و محمدجواد حسینی (1396)، «بررسی ضرورت یا عدم ضرورت بازنگری قانون اساسی با پیدایش نسل‌های جدید»، اندیشمندان حقوق، ش 12، صص 5-22.

    منصوریان، مصطفی و توکل حبیب‌زاده (1395)، «تحلیلی بر تغییر قانون اساسی خارج از تشریفات رسمی مصرّح در آن»، فصلنامه‌ی دانش حقوق عمومی، دوره‌ی 5، ش 13، صص 89-107.

    ________________ و سید محمدمهدی غمامی (1394)، «تضمین محدودیت‌های اصلاح قانون اساسی با تأمل بر آموزه‌ی محدودیت‌های ضمنی»، فصلنامه‌ی دانش حقوق عمومی، دوره‌ی 4، ش 11، صص 111-128.

    هاشمی، سید محمد (1369)، «بررسی تطبیقی و موضوعی بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، تحقیقات حقوقی، ش 8، صص 153-226.

     

    1. انگلیسی
      1. Colon-Rios, Joel (2010), “The Legitimacy of the Juridical: Constituent Power, Democracy, and the Limits of Constitutional Reform”, Osgoode Hall Law Journal, Vol 48, No 2, 199-245.
      2. Pozas-Loyo, Andreaand Ríos-Figueroa, Julio (2011), “The Politics of Amendment Processes”, Texas Law Review, vol 89, 1807-1833.