بررسی نظریه‌‌ی تفکیک قوا در جمهوری اسلامی ایران با نگاهی به رابطه‌‌ی ولایت‌ فقیه با تفکیک قوا

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان

2 کارشناس ارشد حقوق عمومی دانشگاه تهران

چکیده

نظریه‏ی تفکیک قوا در جمهوری ‏اسلامی ‏ایران پذیرفته شده است، این مسئله از لابه‏لای قوانین و نظریات شورای نگهبان برداشت می‏شود. اما اجرای نظریه‏ی مذکور در برخی موارد ابهاماتی دارد و در مواردی مرز میان محدوده‏ی اختیارات قوا مورد تردید است، ازاین‏رو شورای نگهبان در مقام نهاد تفسیر قانون اساسی و همین‏طور ناظر بر مصوبات کشور با ورود به موضوع، اقدام به حل اختلاف میان قوای سه‏گانه می‏کند. موضوع این مقاله بررسی ماهیت نظریه‏ی تفکیک قوا و تحلیل برخی از مهم‏ترین موارد تداخل ظاهری اختیارات قوای سه‏گانه و نظریات شورای نگهبان در این زمینه است و نتیجه اینکه در مصادیقی که احتمال ایجاد تداخل ظاهری در اختیارات قوای سه‏گانه وجود دارد، شورای نگهبان در مقام نهاد تفسیر قانون اساسی اختلاف میان قوای سه‏گانه را رفع و قوای حاکم در مسئله را مشخص می‏کند. این اصل براساس ساختار نظام سیاسی جمهوری ‏اسلامی ‏ایران بیشتر برای سازگار کردن قوای سه‏گانه کاربرد دارد، ازاین‏رو با توجه به ساختار حکومتی ایران و حضور نهاد ولایت ‏فقیه و اقتدار کاملش بر همه‏ی ارکان قدرت، برداشت مدرن از نظریه‏ی تفکیک قوا نمی‏تواند پذیرفته شود و باید همان جنبه‏ی سنتی این اصل مدنظر قرار گیرد. به‏علاوه تفکیک قوا براساس قانون اساسی مسئله‏ای نسبی است. این مقاله به روش توصیفی‏-تحلیلی نگاشته شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    1. آدمیت، فریدون و هدی ناطق (1356)، افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشرنشده‏ی قاجار، تهران: آگاه.
    2. آقایی طوق، مسلم (1386)، مبانی و ماهیت نظارت قضایی بر اعمال دولت، تهران: پژوهشکده‏ی تحقیقات استراتژیک.
    3. اداره‏ی امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، تهران، انتشارات مجلس شورای اسلامی.
    4. اداره‏ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1369)، صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی، تهران: انتشارات مجلس شورای اسلامی.
    5. ارسطا، محمدجواد (1389)، نگاهی به مبانی تحلیلی جمهوری اسلامی ایران، قم: بوستان کتاب.
    6. ارسطو (1349)، سیاست، ترجمه‏ی حمید عنایت، تهران: امیرکبیر، چ دوم.
    7. امامی، محمد و کورش استوارسنگری (1392)، حقوق اداری، تهران: میزان.
    8. بهشتی، سید محمد (1390)، ولایت، رهبری و روحانیت، تهران: روزنه.
    9. بهنیا، مسیح (1383)، «تفکیک قوا در عمل»، نشریه‏ی مجلس و پژوهش، ش 46.
    10. جنتی، احمد (1385)، «مصاحبه: گفتگوها و مقالات: شرایط، وظایف و اختیارات خبرگان ملت»، مجله‏ی حکومت اسلامی، ش 41، صص 37-62.
    11. جوان آراسته، حسین (1395)، «تفکیک قوا در نظام سیاسی اسلام و جمهوری‏اسلامی ‏ایران»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال چهل‏ونهم، ش یکم.
    12. حبیب‏زاده، توکل و اسماعیل آجرلو (1391)، «نقد مبانی انسان‏شناختی اصل تفکیک قوا»، دوفصلنامه‏ی پژوهشنامه‏ی حقوق اسلامی، ش 36، صص 99-126.
    13. دلاکامپانی، کریستین (1380)، «برخی مسائل فلسفه سیاست در روزگار ما»، ترجمه‏ی بزرگ نادرزاده، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش 163-164، ش 7و8، صص 122-135.
    14. راسخ، محمد (1384)، بنیاد نظری اصلاح نظام قانونگذاری، تهران: مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی.
    15. ـــــــــــــ (1388)، نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی، تهران: دراک.
    16. رستمی، ولی و میلاد قطبی (1393)، «تحلیلی بر مفهوم نهادهای زیر نظر رهبری در نظام تقنینی ایران»، فصلنامه‏ی دانش حقوق عمومی، ش 9، صص 69-90.
    17. شاپیرو، جان ساولین (1380)، لیبرالیسم، معنا و تاریخ آن، ترجمه‏ی محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: نشر مرکز.
    18. صنیعی منفرد، محمدعلی (1380)، «استقلال قوا در قانون جمهوری ‏اسلامی ‏ایران»، نشریه‏ی حکومت اسلامی، ش 4، ص 83.
    19. فلاح رفیع، علی (1383)، «تأملات فلسفی ارسطو در باب سیاست»، نشریه‏ی معرفت، ش 79، صص 9-25.
    20. فلاح‏زاده، علی‏محمد و همکاران (1391)، تفکیک تقنین و اجراء، تحلیل مرزهای صلاحیت تقنینی در روابط قوای مقننه و مجریه، تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
    21. قاضی، ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان.
    22. ــــــــــــــــ (1380)، بایسته‏های حقوق اساسی، تهران: دادگستر.
    23. منصورنژاد، محمود (1378)، «تفکیک قوا، ولایت مطلقه‏ی فقیه و استقلال قوا»، فصلنامه‏ی حکومت اسلامی، ش 11، صص40-63.
    24. مهرپور، حسین (1380)، رئیس‏جمهور و مسؤولیت اجرای قانون اساسی، تهران: اطلاعات.
    25. میرزاده، نادر و علی سهرابلو (1393)، «نسبت‏سنجی اصل یکصدوسیزدهم قانون اساسی با اصل استقلال قوا»، اندیشه های حقوق عمومی، ش 6.
    26. نائینی، محمدحسین (1361)، تنبیه الامة و تنزیه الملة، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    27. ناصحی، مصطفی (1378)، تفکیک قوا و ولایت فقیه، قم: انتشارات تبلیغات اسلامی.
    28. نجفی اسفاد، مرتضی و فرید محسنی (1388)، حقوق اساسی جمهوری ‏اسلامی ‏ایران، تهران: الهدی.
    29. ویژه، محمدرضا (1388)، «اصل تفکیک قوا در آراء هیأت عمومی دیوان عدالت اداری»، مجله‏ی حقوقی دادگستری، ش 67، صص 39-54.
    30. هاشمی، اکبر (1385)، «مصاحبه: گفتگوها و مقالات: مجلس خبرگان در جمهوری اسلامی»، مجله‏ی حکومت اسلامی، ش40، ص 22.
    31. هاشمی، محمد (1389)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، چ بیست‏ودوم.
    32. هدایت‏نیا، فرج‏ا... (1381)، «جایگاه حقوقی شورای عالی انقلاب فرهنگی و مصوبات آن»، رواق اندیشه، ش 8.

    ب) لاتین


    33. Bazan, Elizabeth & Morton Rosenberg (2005), Congressional Oversight of Judges & Justice, The Library of Congress(fas.org/sgp/crs/misc/RL32935).
    34. Dellinger, Walter (1996), The Constitutional of Powers between the president and Congress, Memorandum for the General Counsels of the Federal Government, 6May (gustice.gov/olc/delly.htm).
    35. Gisqel, Jean (1991), Droit Constitutionnel et institutions du Politiques, Montchrestien.
    36. Montesquieu, Baron De (1948), The spirit of The Law, Translated by Thomas Nugent, Canada: Batoche.
    37. Oleszec, Walter (2010), Congressional oversight: An Interview, The Library of Congress(fas.org/sgp/crs/misc/RL41079).
    38. Vreeland, Hamilton (1917), Hugo Grotius: The Father of the Modern Science of International law, Newyork: Oxford University press.