نظارت بر کیفیت قوانین در رویه‌ی شورای نگهبان

نویسندگان

1 دانشیار حقوق عمومی دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

اصولاً نهاد پاسدار قانون اساسی، وظیفه‏ی صیانت از قانون اساسی را از طریق تطبیق قوانین عادی با اصول قانون اساسی بر عهده دارد و این کارویژه‏ی سنتی این نهاد است. اما با بررسی رویه‏های عملی مشاهده می‏شود که هم شورای قانون اساسی فرانسه و هم شورای نگهبان در جمهوری اسلامی ایران گاهی گام از محدوده‏ی این وظیفه‏ی ذاتی خود فراتر نهاده و به نظارت بر کیفیت قوانین پرداخته‏اند. با این مبنا سؤال اصلی این پژوهش این است که معیارها و نحوه‏ی نظارت شورای نگهبان بر کیفیت قوانین کدام است؟ در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، مشاهده می‏شود که این نهاد ضمن تطبیق مصوبات مجلس شورای اسلامی با موازین شرعی و اصول قانون اساسی، بعضاً مصوبات مجلس را از جهاتی مانند هنجاریت، شفافیت، ثبات، تحقق‏پذیری و قابلیت ‏اجرا، عادلانه بودن، انسجام و... مورد نظارت قرار داده است. برآیند این پژوهش آن است که با وجود نشانه‏هایی از رویکرد نظارت بر کیفیت قوانین در رویه‏ی شورای نگهبان، هنوز تحلیلی جامع در این خصوص در نظریه‏های مذکور وجود ندارد و بر این اساس، به‏نظر می‏رسد که رویه‏ی مرجع صیانت از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران باید معیارهای کیفی قوانین را فراهم و ارائه کند.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی و عربی

    1. آجرلو، اسماعیل (1392)، دادرسی اساسی تطبیقی، دفتر مطالعات تطبیقی مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
    2. اداره‏ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره‏ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول.
    3. انگ، سوین (1385)، «تورم قانونگذاری و کیفیت قانون»، ترجمه‏ی حسن وکیلیان، فصلنامه‏ی مجلس و پژوهش، سال سیزدهم، ش 54.
    4. بیکس، برایان (1389)، فرهنگ نظریه‏ی حقوقی، ترجمه‏ی محمد راسخ، تهران: نشر نی.
    5. بیگ‏زاده، صفر (1387)، شیوه‏نامه نگارش قانون، دفتر مطالعات حقوقی مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، چ سوم.
    6. تروپه، میشل (زمستان 1383)، «منطق حاکم بر توجیه صیانت از قانون اساسی»، ترجمه‏ی عباس کدخدایی و محمدرضا ویژه، مجله‏ی دانشکده‏ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 66.
    7. توسلی، حسین (پاییز 1385)، «رابطه‏ی حق و عدالت»، فصلنامه‏ی پژوهش‏های فلسفی ـ کلامی دانشگاه قم، سال هشتم، ش 29.
    8. جلیلوند، شهاب (1394)، قانونگذاری در نظام ولایی، همدان: چنار، چ اول.
    9. حسینی‏طهرانی، سیدمحمدحسین (1426ق)، امام‏شناسی، 18ج، مشهد: انتشارات علامه طباطبایی.
    10. راسخ، محمد (بهار 1385)، «ویژگی‏های ذاتی و عرضی قانون»، مجله‏ی مجلس و پژوهش، سال سیزدهم، ش 51.
    11. زرقا، محمد انس (پاییز 1379)، «عدالت توزیعی در اسلام»، ترجمه‏ی سید اسحاق علوی، فصلنامه‏ی نامه‏ی مفید، ش 23.
    12. سامانه‏ی جامع اینترنتی نظرات شورای نگهبان به آدرس اینترنتی: http://nazarat.shora-rc.ir.
    13. شکر، زهیر (تابستان 1387)، «دادرسی قانون اساسی (دادرسی اساسی)، آزادی‏ها و حقوق عمومی یا اساسی»، ترجمه‏ی خیراله پروین، دوفصلنامه‏ی حقوق اساسی، سال هفتم، ش 9.
    14. طالقانی، سید محمود (1361)، وحدت آزادی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    15. قادری، سید علی (1387)، امام خمینی1 در پنج حوزه‏ی معرفت سیاسی، تهران: نشر زمستان.
    16. قاری ‏سیدفاطمی، سید محمد (1380)، «تحلیل مفاهیم کلیدی حقوق بشر معاصر؛ حق، تعهد، آزادی، برابری و عدالت»، مجله‏ی تحقیقات حقوقی، ش 33 و 34.
    17. کاتوزیان، ناصر (1394)، مقدمه‏ی علم حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ نودوهشتم.
    18. کاسیگناک، جرالد (1391)، قانون واضح، ترجمه‏ی احمد مرکزمالمیری، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، شماره‏ی مسلسل12370.
    19. کعبی، عباس و سید علی میرداماد نجف‏آبادی (بهار 1394)، «ماهیت نهاد «مظالم»؛ ضرورت و مبانی تشکیل آن در حکومت اسلامی»، مجله‏ی حکومت اسلامی، ش 75.
    20. گرجی ازندریانی، علی‏اکبر، «امنیت قضایی چگونه شکل می‏گیرد؟»، روزنامه‏ی ایران، تاریخ 6/12/1394.
    21. ـــــــــــــــــــــــــ (1393)، «چالش‏ها و آسیب‏های اجرای قانون اساسی»، هفته‏نامه‏ی تجارت فردا، ش 105، 20 مهر.
    22. ـــــــــــــــــــــــــ (1394[الف])، دادگاه‏های قانون اساسی (الگوی غیراروپایی دادرسی اساسی)، تهران: جنگل، چ اول.
    23. ـــــــــــــــــــــــــ (1394[ب])، مبانی حقوق عمومی، تهران: جنگل، چ پنجم.
    24. مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1384)، مجموعه نظریات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی، چ اول، تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
    25. مرکز مالمیری، احمد و مهدی مهدی‏زاده (تابستان 1394)، «قانونگذاری پراکنده در نظام تقنینی ایران»، فصلنامه‏ی پژوهش حقوق عمومی، سال هفدهم، ش 47.
    26. میرزایی، اقبالعلی (تابستان 1390)، «قانون متروک: مبانی، مفهوم و مصادیق»، مجله‏ی حقوقی دادگستری، سال 75، ش 74.
    27. نایینی، محمدحسین (1382)، تنبیه‏الامة و تنزیه‏الملة، محقق جواد ورعی، قم: بوستان کتاب.
    28. ویژه، محمدرضا (1390)، «کیفیت قوانین و امنیت قضایی»، مجموعه مقالات امنیت قضایی، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، چ اول.

    ب) انگلیسی

    1. Florijn, N. A, (2008), “Quality of Legislation: A Law and Development Project, in J. Arnscheidt and B. Van Rooij and J. M. Otto (eds.), Lawmaking for Development”: Explorations into the Theory and Practice of International Legislative Projects, Amsterdam: Leiden University Press.
    2. Fuller, Lon (1964), The Morality of Law, New Haven: Yale University Press.
    3. Harmathy, Attila, (1998), Codification in a Period of Transition, Davis Law Review, Vol. 31.
    4. Marmor, Andrei, (2010),Philosophy of law, Princeton University Press.

    ج) فرانسه

    1. BEN MERZOUK, E. (2003), La sécurité juridique en droit positif, Thèse, dacty1., Université Panthéon- Assas (Paris 2).
    2. FLÜCKIGER, A. (2006), Le principe de clarté de la loi ou l’ambiguïté d’un idéal, Les Cahiers du Conseil Constitutionnel, n 21.
    3. LAURANS, Y. (2006), Définition et conception matérielles de la loi dans la décision du Conseil constitutionnel N2005-521DC-Le retour intempestif d’un vieux débat, Politeia, n10.
    4. VALEMBOIS, A. L. (2002), La constitutionnalisation de l’exigence de sécurité juridique en droit français, op.
    5. WACHSMANN, P. (2005), Sur la clarté de la loi, in Mélanges Paul Amselek, Bruylant.
    6. WERPEAUX, M. (2004), Epilogue-provisoire?- d’une loi mouvementée, Dalloz.