حق دسترسی به دادگستری در دیوان عدالت اداری با نگاهی به نظرهای شورای نگهبان

نویسنده

استادیار دانشکده‌ی حقوق قضایی دانشگاه علوم قضائی و خدمات اداری

چکیده

در نظام جمهوری اسلامی ایران اصل 34 قانون اساسی، تضمین‌کننده‌ی حق مطلق دسترسی به دادگستری است که غیرقابل سلب یا تحدید است. از طرف دیگر، اصول 170 و 173 قانون اساسی، تضمین نهادی حق دادخواهی از طریق دیوان عدالت اداری محسوب می‌شود. در این زمینه سؤالات قابل طرح عبارت‌اند از: آیا قانون دیوان عدالت اداری توانسته تأمین‌کننده‌ی حق مطلق دادخواهی باشد یا اینکه سازوکار فعلی نظام عدالت اداری نیازمند تغییرات جدی و اساسی است؟ آیا نظرهای شورای محترم نگهبان در فرایند قانونگذاری در حوزه‌ی اصول 170 و 173 تقویت‌کننده‌ی حق دادخواهی بوده است یا تحدیدکننده‌ی آن؟ این مقاله از طریق جمع‌آوری داده‌ها از منابع حقوقی مختلف و با روش توصیفی- تحلیلی، در پی پاسخگویی به پرسش‌های مذکور است.
به‌زعم نگارنده، قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری تأمین‌کننده‌ی کامل حق دادخواهی و عدالت اداری نیست و باید ساختار و صلاحیت نظام عدالت اداری ایران با تغییر نگرش و همیاری مراجع مربوط (قوه‌ی قضاییه در مقام ارائه‌ی لوایح قضایی موضوع اصل 158، مجلس و در صورت لزوم، مجمع تشخیص مصلحت در مقام تصویب و شورای نگهبان در مقام تفسیر و نظارت) به سمت رویکرد نتیجه‌گرا اصلاح شود. به‌نظر می‌رسد وضعیت مطلوب نظام عدالت اداری مستلزم اصلاح اصول 170 و 173 است.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی
الیوت، کاترین و کاترین ورنون (1387)، نظام حقوقی فرانسه، ترجمه‌ی صفر بیک‌زاده، تهران: سمت، چ اول.
پژوهشکده­ی شورای نگهبان (1391)، نظرات استدلالی شورای نگهبان در بررسی لایحه‌ی تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، تهران: پژوهشکده­ی شورای نگهبان. 
دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد (1389)، راهنمای مرجع تقویت سلامت و توانمندی قضایی، ترجمه‌ی حسن وکیلیان، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه‌ی قضاییه.
رستمی، ولی؛ آقایی، مسلم و حسن لطفی (1388)، دادرسی عادلانه در مراجع اختصاصی اداری ایران، تهران: دانشکده‌ی حقوق دانشگاه تهران، چ اول.
روناک م. اسمیت (1388)، قواعد حقوق بین‌المللی بشر، ترجمه‌ی فاطمه کیهانلو، تهران: دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، چ اول.
شاه حیدری‌پور، محمدعلی و مجتبی همتی (1389)، شرح اصول رفتار قضایی (بنگلور)، تهران: خرسندی، چ اول.
صدرالحفاظی، سید نصرالله (1372)، نظارت قضایی بر اعمال دولت در دیوان عدالت اداری، نشر شهریار، چ اول.
فرکمان، آنکه و توماس گریش (1388)، دادگستری در آلمان، ترجمه‌ی محمد صادری توحیدخانه و حمید بهره­مند بگ نظر، تهران: سمت، چ دوم.
قاری سیدفاطمی، سید محمد (1388)، حقوق بشر در جهان معاصر، دفتر دوم: جستارهایی تحلیلی از حق­ها و آزادی­ها، تهران: شهردانش.
گرجی ازندریانی، علی‌اکبر (1387)، «حاکمیت قانون و محدودیت­های حق دادخواهی در دیوان عدالت اداری»، نشریه‌ی حقوق اساسی، سال پنجم، ش 9، صص 149-190.
معین، محمد (1362)، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر، ج 2.
موسی‌زاده، ابراهیم و همکاران (1389)، دادرسی اساسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان، انتشارات ریاست جمهوری.
مولابیگی، غلامرضا (1393)، صلاحیت و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، تهران: جنگل- جاودانه، چ اول.
هاشمی، سید محمد (1384)، حقوق بشر و آزادی‌های اساسی، تهران: دادگستر، چ اول.
هیوود، آندره (1389)، کلیدواژه‌ها در سیاست و حقوق عمومی، ترجمه‌ی اردشیر امیرارجمند و سید باسم موالی‌زاده، تهران: امیرکبیر، چ دوم.
ب) لاتین
Calvez, F. (2006), Length of court proceedings in the Member States of the Council of Europe based on the Case Law of the European Court of Human Rights, Report adopted by European Commission for the Efficiency of Justice (CEPEJ) at its 8th plenary meeting, Strasbourg: CEPEJ, available at: www.coe.int/t/dghl/cooperation/cepej/delais/ Calvez_en.pdf.